Muzeum Kresów w Lubaczowie

Postikony Pawła Wyborskiego w Radrużu

W Niedzielę Palmową, 24 marca 2024 r., jakby w prologu przed Świętami Wielkanocnymi, odbył się wernisaż wystawy malarstwa gdańskiego artysty Pawła Wyborskiego pt.: „Postikony: ślady po ikonie”. Wybór miejsca ekspozycji, którym stał się budynek muzealny w Zespole Cerkiewnym w Radrużu, nie był przypadkowy. Stało się to na prośbę samego Autora, który przed ponad dwudziestu laty zachwycił się polichromiami ściennymi wewnątrz świątyni.

Wrażenie nieuchwytnego piękna siedemnastowiecznych malowideł, zachowanych niekiedy fragmentarycznie, wyłaniających się, a zarazem niknących w ciemnym wnętrzu nawy i prezbiterium skłoniły malarza do nowego spojrzenia na swą twórczość oscylującą wokół tematu ikony.

Paweł Wyborski jest bowiem autorem artystycznej koncepcji „śladów ikony”, która z czasem rozwinęła się w ideę „śladów po ikonie”. Artysta świadomie przekroczył tradycyjne pojęcie ikony, jako okna łączącego świat niebiański z ziemskim. Odszedł nawet od ich sakralnego charakteru, skupiając się na analizie procesu zanikania obrazu, rozmywania się w strukturze materii, wycofania się, powrotu do swego praźródła. Dla określenia swych dzieł wprowadził określenie „postikony”, które już samo w sobie wskazuje na czas i przestrzeń „po”. Stara się więc utrwalić ulotne wspomnienie, ślad po ikonie zapisany w pamięci materii malarskiej. Świadomie nawiązując do dawnej ikonografii i techniki malarskiej różnych szkół ikonopisarskich, głównie z okresie średniowiecza, wprowadza nowe formy plastyczne, łącznie z mięsistością malarstwa materii. Jego cykle oparte na przedstawieniu świętych: Jerzego, Jana Chrzciciela, Mikołaja, czy ogólnie Ojców, to nieustanne mierzenie się z przemijalnością obrazu. Zostaje jakby sama postać, odarta ze swej świętości, stopniowo zanikająca; nie jest to już więc „św. Jerzy”, a sam „Jerzy”.

Doświadczenia z tytułowym cofaniem się obrazu artysta doprowadził do wypracowania kolejnej koncepcji artystycznej, którymi są „Wizjery”. Tu również obraz został zredukowany jedynie do fragmentu twarzy: oczu, ust. Są one ukazane w wyciętych na płaszczyźnie płótna otworach – tytułowych wizjerach. Artysta namalował je na drugim blejtramie umieszczonym od tyłu. W ten sposób obrazy zyskały przestrzeń i umożliwiły nawiązanie niemal osobistego kontaktu z dziełem. A nawet odwrotnie: widz jest wciągany w dialog z obrazem, który wydaje się do niego przemawiać. Wizjer działa w dwóch kierunkach.

Artysta nie poprzestaje jednak na tym. Swe dzieła tworzy w sposób permanentny; wraca do nich, zmienia, kształtuje ich formę przez wiele lat. Wycięte otwory w „Wizjerach” na powrót więc zabudowuje, pozostawiając kolejny ślad w materii malarskiej swego dzieła. Tak jak ikony przez setki lat były odnawiane, przemalowywane, tak i obrazy Pawła Wyborskiego ulegają nieustannej metamorfozie.

Artysta niezwykle świadomie tworzy swe dzieła. Otacza je niejako przemyśleniami opartymi na rozważaniach znanych teologów, religioznawców i kulturoznawców. Doświadczenia wyniesione z dogłębnych studiów w zakresie socjologii kultury oraz liczne wyprawy do źródeł średniowiecznego malarstwa ikonowego kręgu ruskiego, rumuńskiego, czy bizantyjskiego, stworzyły szeroką i trwałą postawę jego twórczości.

Potrafi też znakomicie uzasadniać swe artystyczne zmagania i przemyślenia. Można było się o tym przekonać podczas wernisażu. Uczestnicy spotkania mieli okazję wejrzeć w świat metafizycznych refleksji Autora. Słowo i obraz zostały na moment scalone w jednolity przekaz. Do tego można przywołać kontekst miejsca – cerkwi radruskiej wypełnionej historycznymi polichromiami i ikonami, a także kontekst czasu jaki niesie Wielkanoc, zapowiadająca szeroko rozumiany okres Przemiany. Niezwykła wystawa czynna będzie do 2 czerwca 2024 r. Serdecznie zapraszamy!

Janusz Mazur

Fot. Tomasz Michalski

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content