Ikona św. Saby, św. Barbary i św. Mikołaja

Ikona w formie prostokąta stojącego, wykonana w technice olejnej na desce. Na licu przedstawienie trzech postaci stojących w jednym rzędzie na neutralnym tle: po lewej dwóch świętych w strojach duchownych – św. Sawa i św. Mikołaj, po prawej św. Barbara w stroju królewskim. Powyżej postaci napisy cyrylicą.

Św. Saba, pierwszy od lewej, postać szczupła o wydłużonej, brodatej twarzy; odziany w strój mnicha obrządku wschodniego: na głowie kamiławka nakryta czarną chustą, na piersiach długi zielony omoforion, na ramionach czarny płaszcz; w dłoniach złożonych na piersiach cziotki.

Św. Mikołaj, pośrodku, postać wysoka o twarzy owalnej, z siwą brodą; odziany w strój biskupa wschodniego: niebieski sakkos i omoforion oraz czerwony płaszcz, na głowie złota mitra; w lewej ręce na wysokości piersi księga, prawa uniesiona w geście błogosławieństwa.

Św. Barbara w stroju królewskim: w niebieskiej sukni, złotej tunice, ramiona okrywa płaszcz podszyty gronostajami, na głowie korona otwarta; prawa dłoń złożona na piersi, w lewej kielich.

Tło neutralne – pejzaż z zaznaczonymi kępami traw przy dolnej krawędzi, powyżej pasy: zielony, niebieski, żółty, jasnozielony.

Ponad głowami postaci napisy cyrylicą: od lewej „СЄРИ. CABA OCЯШ”; „C.X. НИKOЛAЙ”; „C. BEЛI. BAPBAPA”.

Św. Barbara jest jedną z najpopularniejszych świętych Kościoła Wschodniego i Zachodniego. Nie ma pewności, czy postać taka w ogóle istniała, ale jej silne zakorzenienie w kulturze chrześcijańskiej sprawiło, że do dziś patronuje m.in. górnikom, marynarzom, ludwisarzom i więźniom. Pochodziła z bogatej rodziny z Heliopolis, ale została oddana na naukę do Nikomedii, tam zetknęła się z chrześcijaństwem i przyjęła chrzest. Ojciec kazał zamknąć ją w wieży, aby wyparła się wiary. Gdy to nie poskutkowało, wydał ją prześladowcom chrześcijaństwa i została ścięta. Wspomnienie św. Barbary przypada na 4 grudnia (17 grudnia według kalendarza juliańskiego).

Św. Saba (Sawa) to kapadocki archimandryta żyjący na przełomie V i VI wieku. Pochodził z rodziny chrześcijańskiej, ale rodzice nie chcieli zgodzić się, aby został zakonnikiem. Gdy ojca wezwano do służby wojskowej, chłopcem zaopiekował się wuj, który oddał go do klasztoru, gdzie złożył on śluby zakonne. Był zakonnikiem w kilku klasztorach na terenie Palestyny, prowadził też żywot pustelniczy. Znany był z dyskusji teologicznych z cesarzami i biskupami. Założył Klasztor Wielkiej Ławry w Jerozolimie, gdzie zmarł i został pochowany. W 1256 r. relikwie świętego przewieziono do Wenecji i umieszczono w kościele pw. św. Antoniego, do Jerozolimy powróciły w 1965 roku. Wspomnienie Św. Saby przypada na 5 grudnia (18 grudnia według kalendarza juliańskiego).

Św. Mikołaj był biskupem Miry, który żył najprawdopodobniej na przełomie III i IV wieku. Nie wiele wiemy o jego życiu, nie istnieją też żadne dokumenty potwierdzające istnienie takiej postaci, a mimo to jest on jednym z najważniejszych i najpopularniejszych świętych Kościoła Zachodniego i Wschodniego. W VI wieku pojawiła się słynna anonimowa opowieść „Oficerowie”, w której autor przypisuje Mikołajowi uratowanie żołnierzy cesarza Konstantyna przed karą śmierci. Inne historie związane z jego życiem są kolejnymi legendami. Popularną jest ta dotycząca podrzucanych przez niego pod osłoną podarków dla biednych mieszkańców Miry. Wywodzi się ona najprawdopodobniej z opowieści o Mikołaju i jego sąsiedzie, który drwił z pobożności młodego jeszcze Mikołaja. Bóg miał zesłać na niego karę w postaci utraty całego majątku. Z biedy nikt też nie chciał pojąć za żony jego trzech córek, dlatego ojciec chciał sprzedać je do domu publicznego. Aby ocalić kobiety, Mikołaj każdej nocy wrzucał pieniądze na posag dla sióstr. Pewnej nocy ojciec, aby dowiedzieć się, kto to robi, czuwał przy oknie. Zobaczył wtedy Mikołaja, który wrzucał sakiewkę z monetami do jego domu. Zawstydził się, przeprosił młodzieńca i postanowił poprawić swoje życie. Mikołajowi przypisuje się także patronat nad żeglarzami, których w cudowny sposób miał jako biskup ratować i sprowadzać bezpiecznie do portu. Czci się go jako męczennika, ale o jego śmierci także nic nie wiadomo. Justynian I w VI wieku ufundował w Konstantynopolu pierwszą cerkiew poświęconą św. Mikołajowi. W IX wieku ustanowiono kult Mikołaja, jako cudotwórcy. Jego wspomnienie przypada na 6 grudnia (19 grudnia według kalendarza juliańskiego).

Dni św. Saby, św. Barbary i św. Mikołaja następowały po sobie i były okresem radości w trwającym okresie oczekiwania na Boże Narodzenie. Z poszczególnymi dniami wiążą się odpowiednie obrzędy: na dzień św. Barbary (świętowany przez kobiety) gotowano pierogi z makiem i częstowano kawalerów, dziewczęta łamały także gałązki wiśni, która jeśli zakwitła na Boże Narodzenie zapowiadała zamążpójście. Na dzień św. Saby jedzono obficie śledzie, ziemniaki i kiszonki, gdyż był to dzień przerwy w poszczeniu. Na dzień św. Mikołaja (zwanego zimnym Mikołajem) obdarowywano dzieci prezentami, ale także w zależności od regionu warzono pszeniczne piwo, wypiekano specjalne pieczywo itp. Z każdym ze świętych wiążą się też ludowe przysłowia przewidujące np. pogodę.

Ikona z Muzeum pochodzi z przełomu XIX i XX stulecia. Powstała najprawdopodobniej w kręgach lokalnych, napisana przez twórcę ludowego, gdyż przedstawienie tych trzech świętych razem nie należało do kanonu ikonograficznego. Postaci na ikonie przedstawione są w strojach odpowiadających pełnionym przez nich funkcjom: św. Saba ukazany jest w stroju archimandryty (uwspółcześnionym), św. Mikołaj w stroju biskupim z mitrą oraz św. Barbara w stroju podkreślającym jej zamożność i z atrybutem w postaci kielicha. Ponad głowami postaci napisy cyrylicą: od lewej „СЄРИ. CABA OCЯШ”; „C.X. НИKOЛAЙ”; „C. BEЛI. BAPBAPA” – Święty Saba Oświecony, Święty Mikołaj, Święta Wielka Barbara. Ikona najprawdopodobniej pochodzi z Ukrainy i mogła być obiektem kultu zarówno przez wyznawców prawosławia jak i grekokatolików. Kult tych świętych i tradycje związane z nimi były niezwykle silne na terenie całej współczesnej Ukrainy.

 

>>> Zobacz obiekt na Portalu Muzeum Dziedzictwa Kresów Dawnej Rzeczypospolitej >>>

 

Nazwa

Ikona św. Saby, św. Barbary i św. Mikołaja

Twórca

Nieznany

Datowanie

XIX/XX w.

Materiał

Deska, olej

Technika

Malarstwo olejne

Wymiary

Wysokość: 30 cm; szerokość: 22,3 cm; głębokość: 1,7 cm

Pochodzenie

Ikona została przekazana do Muzeum Kresów w Lubaczowie przez Urząd Celny w Przemyślu. Pochodzi najprawdopodobniej z terenu dzisiejszej Ukrainy lub Rosji.

Numer inwentarzowy

ML/A/4147

Autor notki

Paulina Korneluk

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content