Portrety dawnego Roztocza. Digitalizacja negatywów z zakładu fotograficznego Bolesława Fariona w Lubaczowie – etap II

7 stycznia 2025

Portrety dawnego Roztocza. Digitalizacja negatywów z zakładu fotograficznego Bolesława Fariona w Lubaczowie – etap II

W 2022 r. Towarzystwo Tradycji Akademickiej w ramach programu „Kultura cyfrowa” (projekt pt. „Portrety dawnego Roztocza. Digitalizacja odnalezionych negatywów z wiejskiego zakładu fotograficznego Bolesława Fariona”) poddało niezbędnym pracom konserwatorskim, digitalizacji i wstępnemu opracowaniu 1200 negatywów ze zbiorów zakładu fotograficznego Bolesława Fariona.

Była to pierwsza część kolekcji fotografa, której właścicielem jest Muzeum Kresów w Lubaczowie. Opublikowano ją w całości na stronie internetowej www.archwiumfariona.pl.

Przedmiotem niniejszego zadania było poddanie konserwacji, digitalizacji i wstępnemu opracowaniu pozostałych 950 negatywów fotografa (finalnie było ich więcej, łącznie 1026), wraz z zamieszczeniem ich na wskazanym wyżej portalu internetowym.

Negatywy wykonane przez Bolesława Fariona (1926–1980), lubaczowianina, prowadzącego zakład fotograficzny w swoim rodzinnym mieście w latach 50., 60. i 70 XX w., zostały uratowane przez Janusza Mazura, pracownika Muzeum Kresów w Lubaczowie, w 1992 r., w trakcie rozbiórki drewnianego domu fotografa. Negatywy zostały zabezpieczone w kartonowym pudle w muzealnym magazynie i przeleżały w nim przez kolejne trzy dekady. Przed dwoma laty zbiorem tym zainteresował się Tomasz Stelmaski, fotograf, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego udało się odkryć ten niezwykle ciekawy i bogaty zbiór. Do tego czasu posiadano jedynie szczątkowe informacje o Bolesławie Farionie, jak i o jego fotografiach.

Spuścizna Bolesława Fariona to dziesiątki wizerunków mieszkańców Lubaczowa i okolicznych miasteczek i wsi, którzy wykonywali fotografie do dowodów osobistych, książeczek wojskowych czy legitymacji. Poza wymiarem dokumentacyjnym fotografie są studium sylwetek mieszkańców ówczesnego pogranicza polsko-sowieckiego (dzisiejszych powiatów lubaczowskiego i tomaszowskiego). Porównując postacie łatwo dostrzec różnice w ubiorze (garnitury, swetry, sukienki, koszule, marynarki, kufajki, mundury), ufryzowaniu, wieku czy najpewniej wykonywanej pracy, co szczególnie widoczne jest przy pomarszczonych, wydawałoby się zmęczonych, niecodziennie patrzących w obiektyw twarzach.

Wartość kolekcji jest tym większa, że duża część dotychczas odkrytego zbioru została wykonana poza zakładem fotograficznym, prezentując mozaikę etnograficzną okolicznych wsi i małych miasteczek, pełną szczegółów i fotograficznych historii. Fotograf skupił się na, zdawałoby się, z ówczesnej perspektywy zwykłych, powszednich obiektach architektonicznych, przez co znakomicie i szczęśliwie uzupełnił archiwa Jerzego Tura, Barbary Tondos czy Augusta Bocheńskiego, którzy zarejestrowali ważne dla okolicy i cenne z punktu widzenia historii i kultury, przede wszystkim obiekty sakralne (cerkwie, kościoły, kapliczki, krzyże bruśnieńskie).

Dzięki Bolesławowi Farionowi, który naświetlił tło z jakiego ta ważna architektura wyrastała możemy z niebywałą precyzją zrekonstruować krajobraz kulturowy ówczesnej wsi, każdej wsi na wspomnianym obszarze, gdyż z jego zdjęć wyłania się spójny, uniwersalny i jednocześnie charakterystyczny dla opisywanej przestrzeni obraz.

Fotografie przynoszą bezcenne informacje o kondycji ówczesnego społeczeństwa, które na nowo układało swoje stosunki w powojennej rzeczywistości spustoszonych ziem pogranicza. Na fotografiach znajdujemy nieprzebrane bogactwo elementów ubiorów, sprzętów codziennego użytku i dóbr luksusowych (rower, motor, samochód), jesteśmy świadkami uprzemysłowienia regionu (wieże wiertnicze eksploatujące złoża gazu w okolicach Lubaczowa), uczestniczymy w weselach, pogrzebach, festynach i wycieczkach. W polu, w ogrodzie, w domu i na ulicy. Artysta towarzyszy swoim modelom podczas prac przy budowie domu, przy kuchennym stole podczas posiłku, jest bardzo blisko wszystkich tych, których portretuje. Dlatego też każda z tych fotografii prócz warstwy dokumentalnej niesie ze sobą ładunek emocjonalny. To sprawia, że archiwum Bolesława Fariona ogląda się i czyta jak fascynującą historię podróży przez czas i przestrzeń ziemi lubaczowskiej i Roztocza Wschodniego.

Konserwacja i digitalizacja pozostałych 950 negatywów oraz zamieszczenie ich na stronie internetowej z pozwoliły rozszerzyć bazę wiedzy na temat opisywanego obszaru i pozyskać unikatowy materiał do dalszych badań. Jest to niezwykle ważne świadectwo lokalnej historii i dokumentacja dziedzictwa kulturowego w jego materialnej i niematerialnej postaci.

Zdigitalizowane negatywy wzbogaciły zbiory Muzeum Kresów w Lubaczowie, które jest najważniejszą instytucją muzealną i edukacyjną w regionie.

Stan zachowania negatywów był bardzo zły. Były poskręcane, posklejane, zabrudzone, zawilgocone i zapleśniałe. Były to zwoje i pojedyncze klatki. Zbiór ten nie był poddawany wcześniej pracom konserwatorskim, stan zachowania uniemożliwiał także jakiekolwiek prace digitalizacyjne.

Planowane w ramach zadania prace objęły dokładne oczyszczenie, rozklejenie i pogrupowanie negatywów. Następnie negatywy zostały zeskanowane, przekonwertowane na pozytywy, a dla uzyskania lepszej jakości obrazu poddane obróbce graficznej na tyle jednak niewidocznej, aby zachować całą prawdę materiału włącznie z prześwietleniami, ubytkami, czy błędami wynikającymi z fotografowania lub wywoływania filmów. W takiej postaci zbiór został opublikowany na zmodernizowanej i rozbudowanej o nowe treści stronie internetowej: www.archiwumfariona.pl.

W celu popularyzacji niezwykle ciekawej kolekcji w ramach zadania odbyły się warsztaty z fotografii analogowej dla czterech grup szkolnych (szkoły podstawowe i średnie), które poprowadzili Małgorzata Cichocka-Stelmaska oraz Marcin Nalepa. Dodatkowo, w mediach społecznościowych Muzeum Kresów w Lubaczowie, został zamieszczony cykl postów autorstwa Roberta Gmiterka. Artykuł jego autorstwa opublikowano także na stronie internetowej, na której znalazły się zdigitalizowane negatywy.

Łączna wartość zadania wyniosła 55 000,00 zł, przy czym dofinansowanie ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu rządowego „Kultura cyfrowa” wyniosło 43 000,00 zł, Województwa Podkarpackiego – 6 000,00 zł oraz Powiatu Lubaczowskiego – 6 000,00 zł.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury

Dofinansowano ze środków Województwa Podkarpackiego

Dofinansowano ze środków Powiatu Lubaczowskiego

Informacja o przyznaniu dofinansowania >>>

Zaproszenie na spotkanie podsumowujące efekty projektu >>>

Relacja ze spotkania podsumowującego efekty projektu >>>

Relacja z warsztatów fotograficznych zrealizowanych w ramach projektu >>>

Relacja wideo TVP3 Wrocław o zrealizowaniu projektu >>>

Artykuł podsumowujący realizację projektu >>>