mar 20 2024 - mar 20 2024

Paweł Wyborski. Postikony: ślady po ikonie

Cerkiew w Radrużu przyciąga i inspiruje wielu artystów. Jednym z nich jest Paweł Wyborski, ceniony malarz i socjolog kultury mieszkający w Gdańsku, związany ze Starogardem Gdańskim, a rodzinnie powiązany również z Roztoczem Wschodnim. Swą najnowszą wystawę pt.: „Postikony: ślady po ikonie”, zaprezentował w budynku muzealnym w Zespole Cerkiewnym w Radrużu – Oddziale Muzeum Kresów w Lubaczowie. Jej wernisaż odbył się w niedzielę, 24 marca 2024 r.

Paweł Wyborski urodził się w 1975 r. w Starogardzie Gdańskim, gdzie w końcu ubiegłego roku w Muzeum Ziemi Kociewskiej obchodził 25-lecie swej twórczości.

W ciągu minionego ćwierćwiecza zdołał wypracować indywidualny język artystyczny oparty na doświadczeniu malarstwa ikonowego.

Ujawniane od najmłodszych lat zdolności plastyczne rozwijał w latach 1993–1995 pod kierunkiem Anny Królikiewicz, obecnie znanej artystki i profesor Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. W 1999 r. ukończył Uniwersytet Gdański na kierunku socjologii kultury, by później kontynuować swe zainteresowania naukowe w ramach studiów doktoranckich w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tutaj pod kierunkiem prof. Marka Krajewskiego z Zakładu Badań Kultury Materialnej i Wizualnej prowadził badania nad duchowością, religijnością i estetyzacją we współczesnym życiu społecznym. Zagadnieniom tym poświęcił kilka publikacji naukowych. Zgłębianiu tej tematyki, szczególnie na płaszczyźnie dorobku takich filozofów i myślicieli jak m.in. Rudolf Otto, Mircea Eliade, Paweł Florenski oraz znany polski malarz i teolog prawosławny Jerzy Nowosielski, towarzyszyło czynne uprawianie malarstwa.

Łączenie tych dwóch sfer aktywności zaowocowało powstaniem kilku cyklów obrazów opartych na języku zbliżonym do estetyki ikony: syntetycznej formie, świetlistości, harmonii i symbolice znaku. Współgra z tym doskonale opanowana przez malarza tradycyjna technika laserunkowa, niekiedy łączona z malarstwem abstrakcyjnym, a nawet malarstwem materii. Po początkowych doświadczeniach opartych na malarskiej interpretacji Całunu Turyńskiego, do najwcześniejszych serii prac Pawła Wyborskiego należą tzw. „Wemglania”, czyli pejzaże metafizyczne (wcześniej: ikonopejzaże). Stały się one podstawą wykształcenia się drugiego cyklu określanego jako „Prześwity”, „Postikony”. W tym zakresie interesującym zabiegiem artystycznym są tzw. „Wizjery”, które ostatnio znalazły kontynuację w kolejnym cyklu nazwany przez autora „Materiami”, „Szczelinami”.

Zawsze jednak u podstaw malarskich doświadczeń Pawła Wyborskiego leży fenomen ikony. Zainteresowanie się tym tematem wiąże się w przypadku Autora właśnie z cerkwią w Radrużu, którą po raz pierwszy odwiedził w sierpniu 2003 r. Niezapomniane wrażenie zrobiły na nim wówczas wyłaniające się w mrocznym wnętrzu drewnianej świątyni siedemnastowieczne polichromie ścienne.

Na podstawie obserwacji tych niekiedy fragmentarycznie zachowanych malowideł Twórca opracował artystyczną koncepcję wspomnianych wcześniej „śladów ikony”, która z czasem rozwinęła się w ideę „śladów po ikonie”. Malarz zaczął tworzyć „postikony”, rozumiane jako swoisty zapis wycofywania się obrazu. Od tego momentu w swych dziełach stara się uchwycić ten niezwykły moment, w którym proces zaniku dokonuje się tuż przed bezpowrotną utratą przedstawienia. W nowopowstałym dziele wydobywa ulotne wspomnienie, ślad po ikonie zapisany w pamięci materii malarskiej. W zamierzeniach Artysty obrazy te nie są bynajmniej malarstwem sakralnym. Twórcę bardziej interesuje cofanie się samego obrazu, droga od figuracji do abstrakcji.

Te radruskie i roztoczańskie doświadczenia odnalazł także na ukochanym przez siebie Podlasiu, a także podczas podróży na Ukrainę, do Rumunii, gdzie zachwycił się m.in. freskami w monasterze Suczawica. Szukał ich także przebywając w Serbii i Macedonii. W tym ostatnim kraju szczególnie zafascynowały go freski w średniowiecznych cerkwiach w Ochrydzie. Liczne podróże artystyczne były i nadal są ważną inspiracją, stałą zachętą dla intensywnej twórczości malarskiej.

Swych dzieł Autor nie zamyka w pracowni, ale świadomie konfrontuje je z widzami. W swym dorobku posiada imponującą liczbę siedemdziesięciu pięciu wystaw indywidualnych. Był też uczestnikiem kilkudziesięciu wystaw zbiorowych w kraju i poza jego granicami (w Belgii, Danii, Hiszpanii, Holandii, Kazachstanie, Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, we Francji i Włoszech). Wielokrotnie był laureatem stypendiów kulturalnych oraz nagród za działalność artystyczną w dziedzinie kultury, przyznanych m.in. przez prezydentów i samorządy miejskie Gdańska i Starogardu Gdańskiego. W 2020 r. był finalistą prestiżowego projektu i uczestnikiem pokonkursowej wystawy „Beyond the Frame” w londyńskiej Orleans House Gallery. Brał udział w międzynarodowym projekcie „Nowa Ikona”, realizowanym przez warszawską Galerię Bohema przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od 2021 r. jest uczestnikiem grupy twórczej Międzynarodowe Warsztaty Ikonopisów w Nowicy. Jego prace znajdują się w licznych kolekcjach publicznych i prywatnych.

Na wystawie w Radrużu Artysta zaprezentował 34 obrazy swego autorstwa, które powstały w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Należą one do tytułowego cyklu „Postikon”. Pod względem tematyki i formy nawiązują one do stylistyki średniowiecznego malarstwa ikonowego szkoły nowogrodzkiej i pskowskiej (np. „Jerzy”, „Jan”, „Salomon”, „Hodegetria”, „Eleusa”). W obrazie zatytułowanym „Ojcowie”, możemy doszukiwać się inspiracji malowidłem ukazującym trzech Ojców Kościoła, zachowanym w sanktuarium cerkwi radruskiej. Przedstawienie trzech stojących obok siebie postaci wydaje się wyłaniać lub raczej rozpływać się w gęstej materii malarskiej.

Obok tematów rozwijanych na bazie tradycyjnej ikonografii znajdują się także intrygujące widza liczne „wizjery” z przedstawionymi w wyciętych na płótnie prostokątnych otworach częściami twarzy postaci z ikon, głównie ich oczu. Poprzez pozbawienie obrazu jego fragmentu i nałożenie od spodu drugiego blejtramu z namalowaną częścią twarzy postaci artysta świadomie wprowadza do obrazu ruch i zmusza widza do reakcji. Skłania go do dialogu, wejrzenia w głąb dzieła, ale też otworzenia się na obraz, jego „spojrzenie” ku odbiorcy.

W ostatnim czasie twórca dokonuje odwrotnego zabiegu – zakleja wcześniej wycięte otwory. Wraca tym samym do płaszczyznowości dzieła, ale zachowuje ślad „wizjera”, jako znaku dokonanego procesu twórczego, nawarstwiania się zmian w czasie (obrazy: „Mandylion”, „Piotr”). Dzieła te są też dowodem częstych powrotów Artysty do swych prac i dokonywania w ciągu wielu lat licznych przemalowań, uzupełnień. Proces twórczy wydaje się nie mieć końca. Obrazy stale się zmieniają, są dynamiczne, żyją rytmem, który nadaje im twórca.

Dla Pawła Wyborskiego najnowsza prezentacja swych dzieł to swoisty powrót do radruskich źródeł filozoficznej i artystycznej fascynacji ikonami. Widzowie obok artystycznych doświadczeń, będą z kolei postawieni przed wyzwaniem poszukiwania zanikającego Obrazu, nie tylko w sensie religijnym, ale też głęboko humanistycznym. Skłania ku temu również wczesnowiosenna aura i klimat Świąt Wielkanocnych, które zawsze są zwiastunem odradzania się życia, poszukiwania źródeł pokoju, idei przedwiecznego piękna, jego odblasku – jak można byłoby powiedzieć językiem Pawła Wyborskiego – „prześwitu” zapisanego w ikonach.

Janusz Mazur

Wernisaż wystawy odbył się w niedzielę, 24 marca 2024 r., w budynku muzealnym w Zespole Cerkiewnym w Radrużu. Wystawa była czynna do 9 czerwca 2024 r.
Nazwa wystawy
  • Paweł Wyborski. Postikony: ślady po ikonie

Miejsce prezentowania
  • Zespół Cerkiewny w Radrużu

Czas trwania
  • 24 marca – 9 czerwca 2024 r.

Opieka kuratorska
  • Janusz Mazur

 

 

 

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content