Besaminka

Niewielki, srebrny pojemnik w formie czworobocznej wieżyczki na stopie zdobionej plakietami z przedstawieniami zoomorficznymi i roślinnymi.

Wieżyczka kubiczna, ażurowa, osadzona na masywnej, płaskiej podstawie, ujętej po bokach niską opaską. W ścianie frontowej pierwotnie osadzone drzwiczki. Wieżyczka zwieńczona czworobocznym daszkiem w formie ściętego ostrosłupa z nasadzonym elementem o kształcie odwróconego ośmiopłatkowego kielicha kwiatu. Ścianki w górnej części ujęte łukiem płaskim, zwieńczone w narożach osadzonymi na drzewcach niewielkimi chorągiewkami. Powierzchnia wieżyczki i daszka wypełniona ażurową dekoracją o motywach geometrycznych i roślinnych.

Wieżyczka osadzona na wysokim trzonie z nałożoną kulą. Poniżej cztery profilowane nóżki z profilowanych prętów (motyw tralek). Nóżki lekko wygięte; w trójkątnych polach miedzy nóżkami osadzone trzy plakiety z przedstawieniami: (1.) cietrzew siedzący na gałęzi, (2.) gałązka dębu z żołędziami, (3.) jelonek. W dolnej części stopa ujęta analogiczną jak korpus opaską, wspartą na czterech spłaszczonych półkulach.

Besaminka jest określana również jako balsaminka czy puszka na wonności. Jej nazwa pochodzi z języka hebrajskiego, w którym „besamin” oznacza ziołowe wonności. Jest to przedmiot służący żydowskiej obrzędowości religijnej związanej z celebracją święta szabatu. Nawiązuje on do kadzidła palonego w ofierze w Świątyni Jerozolimskiej. Besaminki znajdowały się zarówno w domach jak i w synagogach, gdzie używano ich podczas ceremonii hawdali, czyli pożegnania szabatu, oddzielenia czasu święta od codzienności. Wedle zwyczaju unoszące się zapachy miały być wsparciem i pocieszeniem po odejściu wraz z upływem szabatu drugiej duszy, która towarzyszyła każdemu Żydowi w czasie „święta odpoczynku”. O wierzeniach związanych z besaminką i wonnościami tak pisał dr Marek Tuszewicki w książce „Żaba pod językiem”:

(…) mężczyźni przy zapalonej świecy i wśród roztaczającej się woni balsaminek spełniali rytuał «hawdali» – oddzielenia świętego od powszedniego. Zapach kadzideł nie tylko naznaczał kres szabatu, lecz także tworzył swoistą barierę przed działaniem mocy nieczystych, uaktywniających się wraz z końcem święta. Podobne wierzenie odnajdujemy w księdze «Zechira», która polecała wdychać zapach świecy jako środek przeciwko złym duchom, dlatego okadzano nią dzieci cierpiące z powodu uroku.

Besaminki, podobnie jak inne przedmioty służące do obrzędowości, często przybierały różne kształty, niekiedy były zdobione dodatkową ornamentyką. Wykonywano je z rzemieślniczą precyzją, najczęściej z metali, ale też innych materiałów. Najpowszechniejszym kształtem, często występujących wśród Żydów aszkenazyjskich, były wieżyczki z otwieranymi drzwiami, służącymi do wkładania wonności. Istotnym elementem całości były również otwory. To przez nie unosił się zapach ziół i kadzidła. Dobrze ilustruje to eksponat z zasobu Muzeum Kresów, który ma zarówno formę wieży, jak i ażurowej puszki.

 

>>> Zobacz obiekt na Portalu Muzeum Dziedzictwa Kresów Dawnej Rzeczypospolitej >>>

 

 

Nazwa

Besaminka

Twórca

Nieznany

Datowanie

2 poł. XVIII w.

Materiał

Srebro

Technika

Filigran

Wymiary

Wysokość: 17 cm; szerokość: 4,7 cm; głębokość: 4,5 cm

Pochodzenie

Obiekt został odnaleziony w czasie prac ziemnych w Oleszycach i przekazany do Muzeum Kresów w Lubaczowie.

Numer inwentarzowy

ML/A/311

Autor notki

Marek Szajda

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content