Besaminka

Niewielki, srebrny pojemnik w formie kielicha z pokrywą, wsparty na figuralnym trzonie i półkulistej, ażurowej stopie; pojemnik zdobiony ornamentami roślinno-geometrycznymi oraz dwoma figuralnymi odlewami.

Kielich pojemnika złożony z głębokiej, stożkowatej czary; brzusiec profilowany – podzielony na trzy poziome, wybrzuszone części; krawędź wylewu prosta; na brzuścu poniżej wylewu pojedyncza kulka – element zamknięcia pokrywy. Pokrywa osadzona na pojedynczym zawiasie, zamykana na zatrzask złożony z profilowanego kabłąka, odchylanego w pionie, nakładana na kulkę na brzuścu czary. Forma pokrywy stożkowata, profilowana – w połowie wysokości przewężona; krawędź wylewu dekorowana spiralnym drutem; powierzchnia pokrywy pokryta kolistymi otworami ułożonymi na trzech stopniowo zagęszczających się poziomach. Na zwieńczeniu pokrywy niewielka figurka Żyda w długim chałacie.

Trzon figuralny w formie figurki stojącego Żyda grającego na kontrabasie.

W dolnej części półkulista, profilowana stopa, wsparta na trzech spłaszczonych kulach. Powierzchnia stopy podzielona na dwie części – dolna o gładkim płaszczu, górna półkulista ażurowa, dekorowana ciągiem wolut, podtrzymujących motyw „Gwiazdy Dawida” na zwieńczeniu; krawędź zewnętrzna i przejście między polem pełnym i ażurowym dekorowane motywem spiralnego drutu.

Na czarze poniżej wylewu i powyżej – na pokrywie nad wylewem – wybite po trzy punce: (1.) próba „84”, (2.) inicjały „AK” z datą „1867”, oraz (3.) litera „R”.

– – –

Besaminka jest określana również jako balsaminka czy puszka na wonności. Jej nazwa pochodzi z jęyka hebrajskiego, w którym „besamin” oznacza ziołowe wonności. Jest to kolejny przedmiot służący obrzędowości religijnej związanej z celebracją święta szabatu. Nawiązuje on do kadzidła palonego w ofierze w Świątyni Jerozolimskiej. Besaminki znajdowały się zarówno w domach jak i w synagogach, gdzie używano ich podczas ceremonii hawdali, czyli pożegnania szabatu, oddzielenia czasu święta od codzienności. Wedle zwyczaju unoszące się zapachy miały być wsparciem i pocieszeniem po odejściu wraz z upływem szabatu drugiej duszy, która towarzyszyła każdemu Żydowi w czasie „święta odpoczynku”. O wierzeniach związanych z besaminką i wonnościami tak pisał dr Marek Tuszewicki w książce „Żaba pod językiem”:

„() mężczyźni przy zapalonej świecy i wśród roztaczającej się woni balsaminek spełniali rytuał hawdali – oddzielenia świętego od powszedniego. Zapach kadzideł nie tylko naznaczał kres szabatu, lecz także tworzył swoistą barierę przed działaniem mocy nieczystych, uaktywniających się wraz z końcem święta. Podobne wierzenie odnajdujemy w księdze „Zechira”, która polecała wdychać zapach świecy jako środek przeciwko złym duchom, dlatego okadzano nią dzieci cierpiące z powodu uroku”.

Besaminki, podobnie jak inne przedmioty służące do obrzędowości, często przybierały różne kształty, niekiedy były zdobione dodatkową ornamentyką. Wykonywano je z rzemieślniczą precyzją, najczęściej z metali, ale też innych materiałów. Najpowszechniejszym kształtem, często występujących wśród Żydów aszkenazyjskich, były wieżyczki z otwieranymi drzwiami, służącymi do wkładania wonności. Istotnym elementem całości były również otwory. To przez nie unosił się zapach ziół i kadzidła. Dobrze ilustruje to eksponat z zasobu Muzeum Kresów, który przybiera także mniej religijną, a bardziej ludową formę, z figurką pobożnego Żyda wieńczącą besaminkę oraz Żyda-muzykanta u jej nasady.

>>> Zobacz obiekt na Portalu Muzeum Dziedzictwa Kresów Dawnej Rzeczypospolitej >>>

 

 

Nazwa

Besaminka

Twórca

Nieznany

Datowanie

1867 r.

Materiał

Srebro

Technika

Cyzelowanie, odlew, kucie

Wymiary

Wysokość: 16 cm; szerokość: 5,1 cm; głębokość: 5 cm

Pochodzenie

Obiekt pochodzący najpewniej z terenu powiatu lubaczowskiego (Lubaczów?) zakupiony do Muzeum od mieszkańca Krakowa.

Numer inwentarzowy

ML/A/2544

Autor notki

Marek Szajda

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój