Kobierzec modlitewny

Kobierzec modlitewny w formie prostokąta. Na środku michrab zakończony miszą o ostrym łuku. Michrab w kolorze granatowym z dwoma geometrycznymi żukami w kolorze czerwonym i zielonym. Michrab otoczony wokół potrójną bordiurą. Pas środkowy błękitny zdobiony ornamentem z róż. Pasy boczne czerwone ze wzorem geometrycznym w kształcie rąbów.

– – –

Południowo-wschodnie Kresy dawnej Rzeczypospolitej to od późnego średniowiecza teren pograniczny z krajami opanowanymi przez muzułmańskich Turków. Sąsiedztwo to obfitowało nie tylko w nieuniknione konflikty militarne, ale też wiązało się z intensywnymi kontaktami handlowymi i – mimo różnic – generowało ożywioną wymianę kulturalną. Fascynacja Orientem w mniejszym lub większym stopniu opanowała całą kulturę europejską, ale dla ziem kresowych była cechą niemal immanentną. W tym sensie trudno wyobrazić sobie Kresy bez ozdobnej, orientalnej broni, ubiorów z pasami kontuszowymi oraz dekoracyjnych tkanin: dywanów, makat, kilimów, gobelinów i kobierców, pochodzących z krajów Imperium Osmańskiego i Persji.

W okresie nowożytnym, szczególnie w czasie rozkwitu kultury sarmackiej, czerpiącej całymi garściami ze Wschodu, wnętrza kresowych siedzib, nie tylko możnowładczych, ale też zamożniejszej szlachty, wypełnione były cennymi kobiercami. Ich liczba sprawiła, iż przybysze z Zachodniej Europy, w której tkaniny wschodnie były mniej liczne i bardzo drogie, zaczęli utożsamiać je z terenem Rzeczypospolitej i określać jako „polskie”. Z czasem również na terenie kraju postawały manufaktury kobiernicze. Do najsłynniejszych należała pracownia założona w Brodach, na północny-wschód od Lwowa, funkcjonująca w XVIII wieku na potrzeby rodu Potockich.

Zainteresowanie wschodnimi tkaninami utrzymało się także po rozbiorach Polski i przejawiło się w rozwoju kolekcjonerstwa, które stało się podstawą zbiorów tego typu obiektów w polskich muzeach. Należy do nich również ciekawy egzemplarz wełnianego kobierca modlitewnego znajdujący się w kolekcji Muzeum Kresów w Lubaczowie.

Ten rodzaj niewielkiego, jednostronnego dywanu, służył do codziennej, indywidualnej modlitwy odmawianej przez wyznawcę islamu. Kobierzec uświęcał więc miejsce i samą rozmowę z Bogiem. Ta odbywała się zawsze w pozycji skierowanej ku Mekce, najświętszemu miejscu dla muzułmanów. Fakt ten posiada swe odbicie we wzorze kobierca. Charakterystycznym jego elementem jest bowiem rysunek wielobocznego pola, które nawiązuje do mihrabu, czyli niszy w ścianie sali modlitw w meczetach, wyznaczającej kierunek na Mekkę.

Poza tzw. ukierunkowanym typem wzornictwa – zdominowanym przez wyobrażenie niszy mihrabu przy jednym z krótszych boków – zwraca uwagę geometryzacja motywów. Występują wśród nich charakterystyczne kwadraty, romby, gwiazdy, a także tzw. motyw harszang, inaczej „krabowy”, czyli forma palmety z haczykowatymi ramionami przypominającymi odnóża kraba. Pośrodku kobierca występują dwa tego rodzaju detale, a w ich polach dodatkowo przedstawiono gałązki „drzewa życia”. Całość kompozycji ujęta jest szeroką bordiurą złożoną z szerszych i węższych pasów, wypełnionych ornamentami. Ich liczba nie jest bez znaczenia – jest ich dokładnie siedem, co posiada swe odniesienia w islamskim mistycyzmie.

Do niezwykle interesujących motywów należy ponadto przedstawienie niewielkiej, niemal niewidocznej na pierwszy rzut oka sylwetki zwierzęcia, które umieszczone zostało pod niszą, z lewej strony. Wyobrażenia figuralne, jakkolwiek oficjalnie niedozwolone w islamie, niekiedy pojawiają się jednak na przedmiotach osobistego użytku. Dzięki temu motywowi wiadomo, że kobierzec był zapewne dziełem jednostkowym, wytworzonym na indywidualne zamówienie, a sama obecność zwierzęcia miała zapewnić modlącemu się ochronę przed złymi mocami i pomóc w duchowym skupieniu się na modlitwie.

Wszystkie te charakterystyczne detale zdobnicze połączone z żywą kolorystyką mogą wskazywać, że kobierzec wykonany został w 2 połowie XIX wieku na wschodnim Kaukazie, w obrębie wpływów perskich.

>>> Zobacz obiekt na Portalu Muzeum Dziedzictwa Kresów Dawnej Rzeczypospolitej >>>

 

 

Nazwa

Kobierzec modlitewny

Twórca

Nieznany

Datowanie

poł. XIX w.

Materiał

Wełna

Technika

Tkanie

Wymiary

Długość: 154 cm; szerokość: 90 cm

Pochodzenie

Obiekt zakupiony od mieszkańca Lubaczowa

Numer inwentarzowy

ML/A/2005

Autor notki

Janusz Mazur

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój