Kilim

Kilim wełniany, w formie prostokąta leżącego, dekorowany w centrum kolorowymi, symetrycznymi motywami roślinnymi; wokół wąska bordiura, przy krótszych bokach krajki z jednym rzędem węzłów.

W centrum kompozycji wydzielone duże pole w kolorze jasnoszarym z prążkowaniem na osi poprzecznej. Pole wypełnione motywem stylizowanych gałązek z gronami i listkami jarzębiny w kilku odcieniach koloru czerwonego, fioletowego i brązowego; gałązki zielone. Motyw zakomponowany na zasadzie lustrzanego odbicia po obydwu stronach osi poprzecznej. W centrum kompozycja złożona z czterech symetrycznych gron z drobnymi, kolistymi owocami, osadzonymi na gałązkach z listkami. Wokół koncentrycznie rozmieszczone grona, z nich po dwa przy dłuższych bokach większe; w narożach duże, pojedyncze wielopłatkowe liście. Poszczególne detale połączone gałązkami z drobniejszymi listkami.

Wokół zewnętrznych krawędzi wąska, ciemniejsza bordiura: na brązowym tle rozmieszczona wić złożona z analogicznych rozetek czerwono-beżowych połączonych zielonymi łodygami.

– – –

Kilimy kresowe posiadają różne oblicza. Ich forma wynikała z funkcji jakie spełniały w organizacji przestrzeni mieszkalnej. Tkaniny tego typu zawieszane były na ścianach, kładzione na podłogach, służyły jako nakrycie stołów i ław, stosowane był jako narzuty na łóżka i skrzynie. Stąd wykształciła się także ich funkcja kulturowa, a więc znaczenie dekoracyjne, niezbędne dla swoistego „dobrostanu” użytkownika, otaczania się rzeczami uznanymi za piękne.

Estetyka kilimów wynikała pośrednio z ich stosunkowo prostej techniki wykonania. Kilim należy bowiem do tkanin dwustronnych, wykonywanych ręcznie na warsztacie pionowym lub na poziomych krosnach, najczęściej z wełny na osnowie lnianej. Wątek przybiera więc układ pasowy, wzbogacony dodatkowo włókami barwionymi w różnych kolorach. Naturalna geometryzacja wzornictwa kilimów kresowych wypływała również z sąsiedztwa z kulturą orientalną. Stąd też – z języka perskiego lub tureckiego – przyjęła się nazwa „kilim”. Równolegle jednak rozwijało się kilimkarstwo oparte na wzornictwie zachodnim, głównie francuskim, w którym geometryzacja ustępowała na rzecz inspiracji naturą, bardziej swobodną w kompozycji motywów, głównie roślinnych.

W okresie odrodzenie się kilimkarstwa na przełomie XIX i XX wieku dał się zauważyć początkowo powrót do wzornictwa ludowego, zawsze bardziej zachowawczego. Z czasem jednak inspiracje tego typu wzbogacone zostały o doświadczenia aktualnych prądów w sztuce (modernizm, konstruktywizm, art déco). Dzięki temu repertuar formalny tego typu tkanin dekoracyjnych podniesiono na wysoki poziom artystyczny. Sztuka kilimu, nobilitowana niemal do rangi kultury narodowej, była propagowana na licznych wystawach, stała się obiektem zainteresowania kolekcjonerów. Na fali popularności powstawały liczne pracownie kilimkarskie i szkoły o specjalności tkackiej, w tym te kresowe, m.in. w Oknie na Podolu, Kosowie na Pokuciu i Glinianach pod Lwowem.

Szczególnym uznaniem odbiorców cieszyły się wyroby kilimkarni gliniańskich, znane na terenie całego kraju i poza jego granicami. Posiadały wysoką jakość techniczną i artystyczną. Kilimkarnie gliniańskie starały się zaspokoić oczekiwania odbiorców i z równym upodobaniem odwoływały się do wzorów wschodnich, ludowych (m.in. huculskich, podolskich, podhalańskich) oraz do aktualnie obowiązujących nurtów artystycznych.

W wytwórniach gliniańskich powstały również serie kilimów kwiatowych – motywów spopularyzowanych w okresie modernizmu. Do tego nurtu należy również prezentowany kilim z przedstawieniem charakterystycznych, kulistych owoców jarzębiny. Tworzą one grona w różnych odcieniach czerwieni, którym towarzyszą żółte i brązowe, późnojesienne liście. Detale te spina siatka cienkich, zielonych łodyg. Motywy zakomponowane zostały wedle podłużnej osi symetrii i dzięki temu – mimo dominującego, swobodnego z natury motywu roślinnego – są poddane wymogom geometryzacji. Całość ujęta jest klasyczną, wąską bordiurą, zdobioną również wicią jarzębinową.

Z dekoracyjnością samego wzornictwa idą w parze głębsze treści kulturowe związane ogólnie z panteistycznym pojmowaniem natury w modernizmie, czy symboliką roślin. W tym znaczeniu, także w odwołaniu do dawnych wierzeń, jarzębina pełniła funkcje apotropaiczne. Zapobiegała uderzeniom piorunów, a przede wszystkim chroniła przed złymi mocami i nieszczęściem. Stąd też popularne i do dziś obecne w kulturze – choć może już bez świadomości ich pierwotnego znaczenia – noszone przez dziewczęta czerwone korale z jarzębinowych owoców.

>>> Zobacz obiekt na Portalu Muzeum Dziedzictwa Kresów Dawnej Rzeczypospolitej >>>

 

Nazwa

Kilim

Twórca

Nieznany

Datowanie

1. poł. XX w.

Materiał

Len, wełna

Technika

Wątek wełniany na osnowie lnianej

Wymiary

Wysokość: 146 cm; szerokość: 200 cm

Pochodzenie

Obiekt zakupiony od mieszkańca Jarosławia

Numer inwentarzowy

ML/A/2529

Autor notki

Janusz Mazur

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój