Lampka chanukowa

Mosiężny świecznik obrzędowy złożony z wydłużonego zbiornika z ośmioma palnikami na oliwę. Zbiornik osadzony na trzech nóżkach; do jednego z dłuższych boków zamocowany ażurowy zaplecek z wyobrażeniem lwa i korony.

Zbiornik prostopadłościenny, od góry otwarty i podzielony poprzecznymi ściankami na osiem niemal kwadratowych palników; krótsze boki ćwierćkoliste, podwyższone i wywinięte na zewnątrz. Zbiornik wsparty na trzech nóżkach – dwóch w narożach przy dłuższej, zewnętrznej ściance i jednej, łukowato wygiętej, osadzonej pośrodku dłuższej, tylnej ścianki.

Do tylnej ścianki zbiornika przymocowany na nitach wysoki zaplecek w formie ażurowej tarczy. W dolnej części szeroki łuk odcinkowy flankowany niewielkimi stylizowanymi główkami ptaków; na powierzchni łuku napis w języku hebrajskim. Na łuku oparte dwa profilowane płaskowniki wyznaczające zarys korony; w polu korony płaskorzeźba lwa w lewym profilu; tylne nogi lwa oparte na dolnym łuku, przednie na kabłąku; nad lwem płaskorzeźba otwartej korony; na osi pionowej, pośrodku korony, cokolik pod śrubę na osadzenie niezachowanego świecznika („szames”).

Lampa chanukowa, również jako chanukowy świecznik czy chanukija (z j. hebrajskiego), jest istotnym elementem obrzędowości żydowskiej podczas święta Chanuka, przypadającego pod koniec żydowskiego miesiąca kislew (przeważnie w grudniu). Święto to, radosne w swej wymowie, upamiętnia powstanie Machabeuszy z II w. p.n.e., kiedy to udało się Izraelitom przywrócić kult w świątyni jerozolimskiej, sprofanowanej przez Seleucydów. Jego celebracja opiera się na opowieści związanej z samą świątynią, gdy dzban oliwy z arcykapłańską pieczęcią starczył nie na jeden dzień, jak powinien, ale cudownie aż na osiem dni. Tyle też dni trwa to święto. Stąd też wzięła się liczba ramion – miejsc na świece w lampie. Świecznik ten niekiedy przypomina menorę wzbogaconą o dodatkowe ramiona.

Chanukę nazywa się również świętem świateł, bo to właśnie na płomieniu świec koncentruje się domowa liturgia. W trakcie celebracji, wieczorem każdego z ośmiu dni, zapala się jedną świecę, począwszy od lewej strony. Zadanie to jest przypisane najstarszemu mężczyźnie, który czyni to wobec wszystkich domowników. Lampa chanukowa powinna być ustawiana w oknie, na widok dla innych, a świece muszą się palić nie krócej niż pół godziny. Wiele świeczników, prócz ośmiu otworów, posiada dodatkowo jeszcze jeden – dziewiąty, przeznaczony dla tzw. szamesa, czyli dodatkowej świecy,  poprzez którą za każdym razem zapala się pozostałe.

Chanukije były przez wieki nie tylko przedmiotem niezbędnym do obrzędowości żydowskiej, ale ważnymi dziełami sztuki. Wykonywano je z różnych materiałów, często metali, bogato zdobiąc w często symboliczne wyobrażenia, choćby lwa, jak to jest w przypadku lamp w zbiorach Muzeum Kresów w Lubaczowie. O najczęstszych wizerunkach wspominała na początku XX w. w swoich opracowaniach wybitna etnografka żydowska Regina Lilientalowa w dziele „Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości” (cz. 3, s. 24–26):

W każdym domu, przez ośm wieczorów Chanuki winna się palić lampa chanukowa, a zapala ją najstarszy w rodzinie, zwoławszy przedtem wszystkich domowników. (…) Zasadniczym rysem lampy chanukowej jest ośm otworów, które posiada już okaz znaleziony w wykopaliskach jerozolimskich, a przypominający gliniane lampki pierwotne. (…) Najczęściej metalowe, przejawiają one styl właściwy epoce, w jakiej powstały, poza tem jednak na wszystkich prawie widnieje symbolika Wschodu, która poświęciła słońcu ze świata zwierzęcego lwa, z roślinnego zaś – palmę. Lew, symboliczny atrybut słońca i tak figurujący jeszcze później w poezji, najwłaściwiej zdobi przedmiot, który jak lampa chanukowa pozostaje w bliskim, chociaż zatartym związku ze słońcem.

 

>>> Zobacz obiekt na Portalu Muzeum Dziedzictwa Kresów Dawnej Rzeczypospolitej >>>

 

Nazwa

Lampka chanukowa

Twórca

Nieznany

Datowanie

XX w.

Materiał

Mosiądz

Technika

Odlew

Wymiary

Wysokość: 14 cm; szerokość: 15,4 cm; głębokość: 4 cm

Pochodzenie

Obiekt, pochodzący najpewniej z terenu powiatu lubaczowskiego (Lubaczów?), został zakupiony przez Muzeum Kresów w Lubaczowie od mieszkańca Lubaczowa.

Numer inwentarzowy

ML/A/315

Autor notki

Marek Szajda

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content