Muzeum Kresów w Lubaczowie

Na ratunek drewnianej zagrody z Wólki Horynieckiej

Wśród licznych zadań zrealizowanych przez Muzeum Kresów w Lubaczowie w mijającym roku znalazła się rozbiórka i translokacja zabytkowej zagrody w Wólki Horynieckiej na teren Zespołu Cerkiewnego w Nowym Bruśnie. Zagroda z Wólki Horynieckiej, złożona z chałupy wzniesionej w końcu XIX w. i stodoły z lat 20. XX w., należy do najcenniejszych i najbardziej malowniczych zabytków budownictwa drewnianego w powiecie lubaczowskim.

Chałupa dostosowana była do potrzeb średniozamożnej rodziny chłopskiej o polsko-ukraińskich korzeniach. Obiekt złożony jest z dwóch izb z przelotową sienią, z komory oraz z dobudowanego później składziku. Wzniesiony został w charakterystycznej dla regionu lubaczowskiego mieszanej konstrukcji, łączącej system zrębowy ze słupowym. Całość budowli łączy podłużna belka, tzw. sosręb. Występowanie tego elementu – podzielonego na dwa odcinki i ozdobionego wycinanymi krzyżami w tradycji zachodniej i wschodniej – należy do bardzo już rzadkiej, starej tradycji budowlanej.

Budynek gospodarczy z kolei posiada bardzo interesujący układ przestrzenny. Pod jednym dachem łączy boisko z dwoma sąsiekami, komorę wydzieloną we wschodnim sąsieku oraz dwa pomieszczenia inwentarskie po bokach. Obydwa budynki nakryte są wysokimi dachami czterospadowymi, poszytymi słomą. Na terenie Gminy Horyniec-Zdrój, a szerzej na obszarze powiatu lubaczowskiego, były to już ostatnie przykłady strzechy, która przez setki lat dominowała w wiejskim krajobrazie kulturowym.

Unikalne walory historyczne i krajobrazowe zainicjowały starania na rzecz uratowania zabytkowej zagrody. W 2016 r. obydwa wchodzące w jej skład budynki zostały przejęte przez Gminę Horyniec-Zdrój, a rok później, dzięki współpracy z Podkarpackim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków z/s w Przemyślu, zostały wpisane Rejestru Zabytków Województwa Podkarpackiego. W tym czasie wykonano inwentaryzację obiektów oraz przystąpiono do opracowania dokumentacji projektowej. Starano się również o pozyskanie środków finansowych na prace konserwatorskie. Zdecydowano również, iż obydwa zabytkowe budynki zostaną przeniesione i zrekonstruowane na terenie Zespołu Cerkiewnego w Nowym Bruśnie, oddziału Muzeum Kresów w Lubaczowie. Na nowym miejscu będą elementem planowanej „Zagrody kamieniarza bruśnieńskiego”.

Misją tak pomyślanej niewielkiej ekspozycji skansenowskiej będzie kultywowanie tradycji rzemiosła kamieniarskiego funkcjonującego od późnego średniowiecza we wsi Stare Brusno, istniejącej niegdyś w sąsiedztwie Nowego Brusna. Kamieniarstwo bruśnieńskie jest do dnia dzisiejszego najbardziej rozpoznawalnym elementem pejzażu kulturowego powiatu lubaczowskiego i ważną częścią wielokulturowego dziedzictwa dawnych Kresów Rzeczypospolitej. Odtworzenie zabytkowej zagrody przyczyni się z jednej strony do uratowania cennych zabytków budownictwa drewnianego, a z drugiej stanie się miejscem promocji lokalnego rzemiosła i sztuki kamieniarskiej. Działania te niewątpliwie podniosą atrakcyjność regionu w skali mikro- i makroregionalnej, a nawet międzynarodowej, szczególnie w kontekście szeroko pojętego pogranicza polsko-ukraińskiego.

Realizując to zadanie w październiku 2021 r. obydwa budynki zostały oznakowane, a następnie w ciągu kilkunastu dni rozebrane i przewiezione do Nowego Brusna. Przedsięwzięcie zrealizowane zostało w ścisłej współpracy Muzeum Kresów w Lubaczowie, Gminy Horyniec-Zdrój i Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z/s w Przemyślu. Na szczególne uznanie zasłużył zespół pracowników Urzędu Gminy w Horyńcu-Zdroju. Prace ze względu na zły stan zachowania obydwu budynków wymagały bowiem dużego wysiłku i zaangażowania, a jednocześnie uwagi i ostrożności, by nie uszkodzić oryginalnych detali. W ich trakcie dokonano niejednokrotnie ciekawych odkryć. Między brusami chałupy pracownicy odnaleźli np. monety, w tym silnie zniszczony austriacki 1 kreuzer z 1800 r., który zapewne jako dar zakładzinowy został umieszczony w węgle podczas budowy w końcu XIX w. Materiał rozbiórkowy został złożony na stercie zlokalizowanej między cerkwią a dawnym cmentarzem w Nowym Bruśnie. Tutaj elementy obydwu budynków oczekiwać będą na prace konserwatorskie i ostatecznie na montaż. Miejmy nadzieję, że nastąpi to w niedługim czasie i zagroda z Wólki Horynieckiej zostanie uratowana, by nadal cieszyć wszystkich miłośników piękna rodzimej kultury.

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content