„Nikt Cię tak nie kocha jak ja”. Święto zakochanych z muzealną makatką

W polskich domach makatka pojawiła się pod koniec XIX w. Moda na ten rodzaj rękodzieła przywędrowała najprawdopodobniej z Holandii lub Niemiec i zagościła początkowo w domach mieszczańskich, później w domach robotniczych, a następnie trafiła pod wiejską strzechę. Największy rozkwit makatek przypada na lata sześćdziesiąte XX w.

Najczęściej spotykane makatki to tzw. kucharki, zwykle prostokątne bądź kwadratowe tkaniny różnej wielkości (przeważnie jednak ok. 50 x 70 cm), wykonane z białego płótna lub lnu, z przedstawieniem naniesionym za pomocą haftu albo druku. Prosty haft konturowy wykonywano na uprzednio naniesionych (np. ołówkiem kopiowym) liniach wzoru. Najczęściej stosowano ściegi za igłą, stębnówkę i sznureczek (ścieg wodny).

Obraz na makatce składa się z trzech elementów – rysunku, tekstu oraz otaczającej całość bordiury (często w postaci wici z dekoracyjnych kwiatów, liści, owoców). Motywy makatkowych przedstawień to rodzajowe scenki z życia codziennego. Widzimy na nich gospodynie nakrywające do stołu, wyidealizowane obrazy rodziny spożywającej posiłek, kucharzy i kuchareczki, kominiarzy, żołnierzy. Pojawiają się bawiące się dzieci i zwierzęta. To również kompozycje kwiatowe, jak i owoce na stołach i paterach, łabędzie – symbol szlachetności, dostojności. Częstym tematem są również motywy bajkowe – krasnale, Czerwony Kapturek z wilkiem, Jaś i Małgosia. Czasem na makatkach haftowano schematyczne, sielskie krajobrazy, chaty wśród kwiatów, pól, drzew lub widoki gór. Obrazkowy świat zaklęty w makatkach pokazywał schematycznie potraktowane i godne naśladowania wzorce.

Istotnym elementem makatki jest tekst – najczęściej to podpis pod rysunkiem, zwykle dwuwiersz, który wzmacnia jego przekaz. Są to często przysłowia („gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść”, „kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje), złote myśli, tzw. mądrości ludowe, życzenia („smacznego”, „dobrego apetytu”) czy modlitwy powitania i pozdrowienia („dzień dobry”, „Szczęść Boże”). Tematyka haseł dotyczy m.in. charakterystyki gospodyni domowej („młoda kuchareczka zwinna jak laleczka”), uczuć i emocji („czy mnie kochasz, powiedz szczerze, Twoim słowom ja uwierzę”), ogniska domowego („gdzie miłość i zgoda panuje tam szczęście swe gniazdo buduje”), wiary i Boga („Boże, błogosław dom nasz”) czy ogólnych mądrości życiowych („wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej”). Pojawiają się też hasła mówiące o czystości i schludności („świeża woda zdrowia doda”).

Świat, kiedy w domach, a ściślej – w kuchniach, królowały ręcznie haftowane makatki, wcale nie odszedł w zapomnienie. Są osoby, którym makatki przypominają czasy dzieciństwa i wspaniałą babciną kuchnię, i kontynuują dzieło przodków.

Prezentowana makatka przedstawia dwie postacie: chłopca i dziewczynę w strojach ludowych podczas rozmowy. Od góry i po bokach ujęta jest bordiurą w kształcie wici z winorośli oraz pojedynczymi kiściami w narożach, u dołu znajduje się napis: „Nikt cię tak nie kocha jak ja”.

Makatka została wykonana z białego, lnianego płótna w formie prostokąta przez Franciszkę Biedroń z Woli Wielkiej w latach 50.-–60. XX w. Do kolekcji Muzeum Kresów w Lubaczowie trafiła jako dar Albiny Ratowskiej z Lubaczowa.

Opracowała: Barbara Kubrak

•