Noc Muzeów 2025 w Lubaczowie. Podsumowanie
W niedzielę, 15 czerwca 2025 r., Muzeum Kresów w Lubaczowie po raz kolejny zaprosiło lokalnych mieszkańców oraz odwiedzających region do wspólnego uczestnictwa w Nocy Muzeów. Tego dnia mieszkańcy Lubaczowa i okolic oraz goście z różnych zakątków Polski mieli niepowtarzalną okazję wziąć udział w tej wyjątkowej inicjatywie, która z roku na rok cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Wydarzenie przyciągnęło liczne grono uczestników, oferując bogaty program oraz niezwykłą atmosferę wspólnego świętowania.
Wydarzenie objęło aż cztery lokalizacje: Lubaczów, Radruż, Nowe Brusno oraz Brusno Stare. Był to dzień wypełniony atrakcjami dla miłośników historii, archeologii i lokalnych tradycji. Uczestnicy mogli wziąć udział w pasjonujących spacerach tematycznych, obserwować pokazy rekonstrukcji historycznych, a także uczestniczyć w warsztatach rodzinnych, które przybliżały dawne rzemiosła i zwyczaje. Nie zabrakło również spotkań z dziedzictwem kulturowym regionu, które stanowiły doskonałą okazję do refleksji nad bogatą historią i tożsamością ziemi lubaczowskiej. Całość wydarzenia stworzyła niezwykle barwną przestrzeń do odkrywania przeszłości i budowania więzi międzypokoleniowych. Tegoroczną Noc Muzeów połączyliśmy ze świętowaniem Europejskich Dni Archeologii, do których włączyliśmy się po raz trzeci.
MUZEUM KRESÓW W LUBACZOWIE
„20 40 20” – prezentacja wystawy multimedialnej
Wydarzenia Nocy Muzeów 2025 rozpoczęły się już o godzinie 11 w siedzibie głównej Muzeum Kresów w Lubaczowie, gdzie na zwiedzających czekała poruszająca wystawa multimedialna zatytułowana „20 40 20”. Ekspozycja została przygotowana z myślą o dwóch ważnych rocznicach, które przypadały w 2020 r.: 100. rocznicy zwycięstwa Polski nad bolszewikami w wojnie 1920 r. oraz 80. rocznicy zbrodni katyńskiej.
Centralnym punktem wystawy był film dokumentalny, przedstawiający autentyczne losy osób, które jako młodzi ludzie z odwagą walczyli w 1920 r. w obronie niepodległej Polski, a dwadzieścia lat później – w wyniku represji sowieckich – stali się ofiarami zbrodni katyńskiej. Film ukazywał tragiczny splot wydarzeń, który połączył dwa dramatyczne momenty XX w. w osobistych biografiach bohaterów.
Bezpośrednio po projekcji można było zapoznać się z archiwalnymi fotografiami oraz biogramami postaci przedstawionych w filmie. Ta część wystawy pogłębiała kontekst historyczny i emocjonalny prezentowanej opowieści, nadając jej jeszcze bardziej ludzki i poruszający wymiar.
Prezentacja przywileju dla miasta Płazowa króla Zygmunta III Wazy z 1619 r.
Równolegle w przestrzeni ekspozycyjnej zaprezentowano jeden z najcenniejszych zabytków ze zbiorów muzeum – oryginalny przywilej królewski wydany w 1619 r. przez króla Zygmunta III Wazę dla miasta Płazowa. Dokument, na co dzień przechowywany w muzealnym archiwum, został udostępniony publiczności w wyjątkowej oprawie. Marta Gryszczyk przybliżyła okoliczności powstania dokumentu, jego treść oraz znaczenie w kontekście historii lokalnej. Jej wyważone i fachowe objaśnienia pozwoliły zgromadzonym głębiej zrozumieć wartość tego zabytku, wzbogacając tym samym całość prezentowanego wydarzenia o dodatkowy wymiar historyczny i edukacyjny.
„Korony polskich królów”
W godzinach 11:00–12:30 odbyły się warsztaty dla dzieci pt. „Korony polskich królów”, które wspólnie poprowadzili Dariusz Sałek oraz Maciej Meder. Uczestnicy mieli niepowtarzalną okazję stworzyć własną koronę w stylu chrobrowskim lub zygmuntowskim, co było bezpośrednim nawiązaniem do dwóch niezwykle ważnych rocznic obchodzonych w bieżącym roku: 1000-lecia koronacji Bolesława Chrobrego oraz 500-lecia hołdu pruskiego.
Podczas warsztatów dzieci miały szansę nie tylko na zabawę, ale także na głębsze zrozumienie symboliki władzy królewskiej oraz roli insygniów władzy w średniowiecznej Polsce. Prowadzący przybliżyli uczestnikom historię polskich koron, tłumacząc znaczenie poszczególnych elementów, takich jak krzyż, diamenty, czy orły, które były obecne na królewskich insygniach. Dzięki tej edukacyjnej i kreatywnej formule warsztaty stały się doskonałą okazją do nauki poprzez zabawę, umożliwiając dzieciom lepsze zrozumienie ważnych aspektów naszej narodowej historii.
Uczestnicy nie tylko poznali historię samego Bolesława Chrobrego i Zygmunta Starego, ale także dowiedzieli się, jak te postacie i wydarzenia wpłynęły na kształtowanie się polskiej państwowości i tradycji władzy królewskiej. Warsztaty były świetną okazją do rozwijania wyobraźni dzieci oraz pogłębiania ich wiedzy historycznej w sposób interaktywny i angażujący.
„Krwawe swaty”
O godzinie 15 rozpoczęła się gra fabularna „Krwawe swaty” przygotowana przez grupę rekonstrukcyjną Pospolite Ruszenie. Scenariusz bazował na prawdziwym wydarzeniu z 1509 r., osadzonego w realiach XVI-wiecznej Polski. Uczestnicy wcielili się w postacie zaufanych ludzi Piotra Chodeckiego, młodszego brata wpływowego marszałka, odpowiedzialnych za przygotowanie wesela w Rohatyniu. Gra rozpoczęła się w atmosferze radości i lokalnego święta, jednak z czasem rozwinęła się w opowieść pełną intryg, tajemnic i nieoczekiwanych zwrotów akcji.
Uczestnicy gry musieli zmierzyć się z wieloma wyzwaniami – zarówno organizacyjnymi, jak i społecznymi, w tym lokalnymi rywalizacjami, konfliktami o władzę, a także niebezpieczeństwami wynikającymi z szeroko pojętej polityki. Choć początkowo ich zadaniem było tylko dopilnowanie przygotowań do ceremonii, szybko okazało się, że miasteczko pełne jest mrocznych sekretów, a weselna radość może wkrótce zostać zakłócona przez poważne zagrożenia.
Gra, oprócz głębokiej fabuły, poruszała także wątki honoru, lojalności i sprytu, zmuszając uczestników do podejmowania trudnych decyzji i angażowania się w lokalne i polityczne konflikty. Wszystko to działo się w kontekście napięć między Polską, Litwą, Zakonem Krzyżackim i Tatarami, co nadawało wydarzeniom dodatkową warstwę napięcia i niepewności.
„Ku Kresom dawnej Rzeczypospolitej” – zwiedzanie wystaw stałych i czasowych Muzeum Kresów w Lubaczowie z przewodnikiem
O godzinie 12, 16 oraz 21 odbyły się oprowadzania po wystawach stałych i czasowych, które były prezentowane w głównym budynku naszego Muzeum. W ramach bogatego programu kulturalnego zorganizowano trzy tury zwiedzania z przewodnikiem, które cieszyły się dużym zainteresowaniem i zgromadziły liczne grono odbiorców.
Była to wyjątkowa okazja, by dokładniej poznać wielowątkową i fascynującą historię ziemi lubaczowskiej, a także zatrzymać się na chwilę refleksji nad znaczeniem i rolą dziedzictwa kulturowego tego regionu w kształtowaniu lokalnej tożsamości.
Nasi przewodnicy – Janusz Mazur, Marta Gryszczyk oraz Maciej Meder – z zaangażowaniem poprowadzili uczestników przez przestrzenie muzealne, dzieląc się wiedzą i anegdotami, które ożywiały ekspozycje. Ich opowieści nie ograniczały się jedynie do suchego przekazu faktów, lecz w różnorodny sposób ukazywały zarówno codzienne życie dawnych mieszkańców, jak i burzliwe wydarzenia historyczne, które ukształtowały dzisiejszą społeczność ziemi lubaczowskiej i pogranicza polsko-ukraińskiego.
Dzięki ich narracji zwiedzający mieli okazję poczuć ducha minionych epok, zrozumieć kontekst historyczny prezentowanych artefaktów oraz dostrzec, jak głęboko historia regionu wpisuje się w szersze dzieje Polski i Europy. Te wspólne spacery po muzealnych salach stały się nie tylko lekcją historii, ale także inspiracją do refleksji nad miejscem przeszłości w naszym codziennym życiu.
ZESPÓŁ ZAMKOWO-PARKOWY W LUBACZOWIE
Rozstrzygniecie konkursu „Jak Wam się podoba? Najciekawsza recenzja wystawy czasowej w Muzeum Kresów w Lubaczowie”
O godzinie 12:30, w Galerii Oficyna w Zespole Zamkowo-Parkowym w Lubaczowie odbyło się uroczyste rozstrzygnięcie konkursu pt. „Jak Wam się podoba? Najciekawsza recenzja wystawy czasowej”. Wydarzenie to stanowiło zwieńczenie kilkumiesięcznego projektu edukacyjnego, którego celem było zaangażowanie młodzieży w świadome i krytyczne odbieranie sztuki oraz zachęcenie do refleksji nad ekspozycją prezentowaną w muzeum.
Konkurs skierowany był do uczniów klas 7–8 szkół podstawowych oraz szkół średnich i stanowił integralną część zajęć edukacyjnych organizowanych przez muzeum. W ramach warsztatów uczestnicy mieli okazję zwiedzić wystawę czasową, zapoznać się z podstawami pisania recenzji, stworzyć plan własnej wypowiedzi oraz poznać specjalistyczne słownictwo przydatne przy opisywaniu dzieł sztuki.
Spośród nadesłanych prac jury konkursowe – złożone z pracowników muzeum – wyłoniło pięć najlepszych recenzji. Oceniano przede wszystkim: zawartość merytoryczną, poprawność językową, formę stylistyczną, oryginalność spojrzenia oraz poziom refleksji krytycznej. Laureaci konkursu zostali nagrodzeni w trzech głównych kategoriach (I, II i III miejsce), przyznano również dwa wyróżnienia.
Podczas uroczystości zwycięzcy odebrali dyplomy i nagrody rzeczowe, a autor najlepszej recenzji otrzymał dodatkowe wyróżnienie – publikację tekstu na stronie internetowej oraz w mediach społecznościowych Muzeum Kresów w Lubaczowie. Wydarzeniu towarzyszyła prezentacja nagrodzonych prac, rozmowa o sztuce oraz podziękowaniu za udziału w konkursie.
Poniżej przedstawiamy listę laureatów oraz wyróżnionych w konkursie:
– I nagroda: Michał Nazarko ze Szkoły Podstawowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Horyńcu Zdroju za recenzję wystawy „«A nadzieja zawieść nie może» (Rz 5,5) – w poszukiwaniu boskiego obrazu. Ikony Pauliny Krajewskiej”.
– II nagroda: Filip Turowski ze Szkoły Podstawowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Horyńcu Zdroju „«A nadzieja zawieść nie może» (Rz 5,5) – w poszukiwaniu boskiego obrazu. Ikony Pauliny Krajewskiej”.
– III nagroda: Michał Leja ze Szkoły Podstawowej nr 1 im. Generała Stanisława Dąbka w Lubaczowie za recenzję wystawy „Marian Kratochwil (1906-1997). Kresy w sercu i na emigracji”.
– Wyróżnienia: Julia Tworko z Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Lisich Jamach, Klaudia Mełech, Maja Pik i Michał Żmurko ze Szkoły Podstawowej nr 1 im. Generała Stanisława Dąbka za recenzję wystawy „Marian Kratochwil (1906-1997). Kresy w sercu i na emigracji” oraz Judyta Dyś z Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki w Lubaczowie za recenzję wystawy „20 40 20”.
„Skryba króla”
W godzinach 13–14:30 odbyły się warsztaty kaligraficzne pt. „Skryba króla”, które wspólnie poprowadzili Dariusz Sałek oraz Maciej Meder. Zajęcia miały na celu wprowadzenie uczestników, w wieku od 9 do 15 lat, w tajniki kaligrafii, sztuki pisania gęsim piórem, która była nieodłącznym elementem średniowiecznej administracji i dworskiej kultury. Warsztaty były połączeniem nauki z zabawą, co sprawiło, że przyciągnęły liczną grupę dzieci i młodzieży, którzy mieli okazję nie tylko nauczyć się techniki pisania, ale także poznać historię królewskich dokumentów.
Podczas zajęć uczestnicy poznali podstawowe zasady kaligrafii, takie jak odpowiednia postawa przy pisaniu, kontrolowanie ruchu ręki oraz dobór odpowiednich narzędzi, w tym gęsiego pióra i kałamarza z tuszem. Prowadzący szczegółowo wyjaśniali, jak poszczególne litery były formowane w dawnych czasach, kiedy każda z nich była wynikiem wieloletniego doskonalenia techniki pisarskiej. Dzięki temu młodsze pokolenie miało okazję poznać, jak wyglądała codzienna praca skrybów w średniowiecznych kancelariach królewskich.
Po zapoznaniu się z podstawami pisma, uczestnicy przystąpili do tworzenia własnych królewskich dokumentów, wzbogaconych ozdobnymi inicjałami. Ćwiczenie to pozwoliło im nie tylko rozwijać umiejętności kaligraficzne, lecz także lepiej zrozumieć, jak istotną rolę odgrywało pismo w przygotowaniu ważnych zarządzeń władcy oraz dokumentowaniu informacji w dawnych czasach.
Warsztaty te były również okazją do odkrywania roli, jaką skrybowie odgrywali w średniowiecznej Polsce, zarówno jako pisarze, jak i doradcy monarchów. Całość zajęć miała charakter edukacyjny, ale była także pełna kreatywności, umożliwiając młodym ludziom lepsze zrozumienie historii pisma i roli dokumentów w państwowej administracji.
Prezentacja koncepcji zagospodarowania Wzgórza Zamkowego w Zespole Zamkowo-Parkowym w Lubaczowie
O godzinie 18 odbyła się prezentacja długo oczekiwanej koncepcji zagospodarowania Wzgórza Zamkowego w Lubaczowie. Swoją wizję przedstawiły Joanna Dzik i Barbara Potera – specjalistki z Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Rzeszowie. Ekspertki zaprezentowały założenia planowanej rewitalizacji tego historycznie cennego obszaru, podkreślając konieczność zachowania jego autentycznego charakteru, ochrony reliktów archeologicznych oraz harmonijnego wpisania projektowanych rozwiązań w naturalny krajobraz.
Omówione zostały propozycje zagospodarowania terenu z uwzględnieniem jego warstw kulturowych i przyrodniczych. Przedstawiono również wyzwania, jakie niosą prace konserwatorskie i rekonstrukcyjne na obszarach tak silnie naznaczonych historią. Zaproszeni goście mieli okazję nie tylko zapoznać się z planami, ale również wziąć udział w krótkiej dyskusji, podczas której poruszano m.in. kwestie dostosowania terenu do potrzeb lokalnej społeczności i jego potencjalnej funkcji edukacyjno-turystycznej.
Prezentacja koncepcji Parku Etnograficznego „Przygródek – Wspólnota kultur”
Kulminacją wieczoru była prezentacja koncepcji Parku Etnograficznego „Przygródek – Wspólnota kultur”, która rozpoczęła się o godzinie 19:30. Wizję nowej przestrzeni przybliżyli Janusz Mazur, kustosz w Dziale Etnografii i Budownictwa Drewnianego oraz Piotr Zubowski, dyrektor Muzeum Kresów w Lubaczowie.
W ramach prezentacji przedstawili koncepcję dwóch głównych elementów ekspozycyjnych, które zaplanowano w Parku Etnograficznym. Pierwszym z nich będzie uliczka małomiasteczkowa, odtwarzająca klimat dawnego Lubaczowa i okolicznych miasteczek, drugim zaś zagroda plebańska, nawiązująca do historii archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego. Obie przestrzenie mają stanowić nie tylko miejsca ekspozycji, lecz również służyć jako tło dla warsztatów, spotkań, rekonstrukcji historycznych oraz wydarzeń o charakterze społecznym i integracyjnym.
ZESPÓŁ CERKIEWNY W RADRUŻU
Spacery „Na szlaku światowego dziedzictwa UNESCO”
Równocześnie w Zespole Cerkiewnym w Radrużu od godziny 10 do 18 odbywały się cykliczne spacery tematyczne pod hasłem „Na szlaku światowego dziedzictwa UNESCO”. W roli przewodników wystąpili Ryszard Urban i Kamil Zając, którzy co godzinę oprowadzali grupy odwiedzających po jednym z najcenniejszych obiektów architektury drewnianej w Polsce – cerkwi pw. św. Paraskewy. Spacer był nie tylko okazją do poznania wyjątkowej historii świątyni i jej miejsca na prestiżowej liście UNESCO, ale także do refleksji nad rolą tego miejsca w duchowym i kulturowym krajobrazie regionu.
Nowością, która spotkała się z dużym zainteresowaniem, była plenerowa sesja zdjęciowa inspirowana serialem „1670”, realizowana w scenerii otoczenia cerkwi. Uczestnicy mieli okazję wcielić się w postaci stylizowane na XVII wiek, co nie tylko uatrakcyjniło zwiedzanie, ale także pozwoliło spojrzeć na dziedzictwo w sposób kreatywny i współczesny. W malowniczym otoczeniu Radruża historia spotkała się z popkulturą, a tradycja z nowoczesną formą wyrazu.
ZESPÓŁ CERKIEWNY W NOWYM BRUŚNIE i brusno stare
Wycieczka „Na szlaku bruśnieńskich kamieniarzy”
Specjalnie na Noc Muzeów przygotowaliśmy także ofertę zwiedzania z przewodnikiem Zespołu Cerkiewnego w Nowym Bruśnie, a także ścieżki przyrodniczej “Góra Brusno”. W rolę przewodników wcielili się Ewa Żuchowicz i nadleśniczy Nadleśnictwa Lubaczów Grzegorz Szafran. Trasa wędrówki obejmowała m.in. dawną cerkiew, zabytkowy cmentarz oraz miejsca związane z działalnością lokalnych mistrzów kamieniarskich. To właśnie z tych terenów pochodzą unikatowe nagrobki i krzyże bruśnieńskie, które do dziś można spotkać na cmentarzach i przy drogach na terenie ziemi lubaczowskiej i pogranicza polsko-ukraińskiego.
Spacer stał się nie tylko podróżą w czasie, ale również formą oddania hołdu zapomnianym rzemieślnikom, których kunszt artystyczny i techniczny wyznaczał charakter lokalnej kultury przez całe pokolenia. Dzięki opowieściom przewodników uczestnicy mogli spojrzeć na kamień nie jako martwy materiał, lecz jako nośnik historii oraz tożsamości regionu.
CENTRUM DZIEDZICTWA ARCHIDIECEZJI LWOWSKIEJ W LUBACZOWIE
„Pół wieku na wygnaniu – lubaczowska karta z historii archidiecezji lwowskiej”
O godzinie 14 i 16 w Centrum Dziedzictwa Archidiecezji Lwowskiej odbyły się tematyczne spacery historyczne pod hasłem „Pół wieku na wygnaniu”. Podczas oprowadzania Barbara Łuczkowska przybliżyła trudną i poruszającą historię archidiecezji lwowskiej po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to – w wyniku zmiany granic i decyzji politycznych – zmuszono niemalże wszystkich duchownych i hierarchię kościelną do opuszczenia Lwowa i tej części województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego, które znalazły się w granicach Związku Sowieckiego. Uczestnicy spacerów poznali dramatyczne okoliczności przeniesienia struktur kościelnych oraz znaczącą rolę, jaką odegrał Lubaczów, pełniąc funkcję tymczasowej siedziby arcybiskupów lwowskich. Szczególna uwaga została poświęcona sanktuarium Matki Bożej Łaskawej – czczonej jako Opiekunka Ludu Lwowskiego – i jego duchowemu znaczeniu w zachowywaniu tożsamości religijnej i kulturowej Polaków wypędzonych ze Lwowa.
Oba wydarzenia zgromadziły liczne grono uczestników – zarówno mieszkańców regionu, jak i turystów – zainteresowanych pogłębieniem wiedzy o przeszłości, duchowości i materialnym dziedzictwie pogranicza. Wspólne zwiedzanie stało się nie tylko okazją do refleksji nad trudnymi losami Kościoła i społeczności lokalnej, lecz także do osobistego spotkania z historią – opowiedzianą nie przez daty, lecz przez miejsca, symbole i ludzkie doświadczenia.
CERKIEW PW. ŚW. MIKOŁAJA W LUBACZOWIE
Spacery „W blasku ikony”
Równolegle, o godzinie 15 i 17 w zabytkowej cerkwi pw. św. Mikołaja w Lubaczowie odbyły się wyjątkowe spacery tematyczne zatytułowane „W blasku ikony”. Spotkania poprowadziła Barbara Łuczkowska, która z ogromną pasją przybliżała uczestnikom duchowość oraz bogatą tradycję liturgiczną Kościoła greckokatolickiego.
W trakcie oprowadzania przewodniczka szczególną uwagę poświęciła ikonie – niezwykłemu dziełu sztuki sakralnej, które od stuleci stanowi centralny element duchowości wschodniego chrześcijaństwa. Uczestnicy mogli poznać symbolikę ikony, jej rolę w liturgii oraz miejsce w codziennej pobożności wiernych. Wnętrze cerkwi stało się tłem opowieści o modlitwie, ciszy, kontemplacji i żywej obecności sacrum.
Oprócz duchowego wymiaru, uczestnicy mieli również okazję poznać fascynującą historię świątyni, jej architekturę oraz znaczenie w lokalnej wspólnocie. Prezentowane wątki ukazywały, jak historia miejsca splata się z losami ludzi – i jak przez wieki wiara, sztuka i tradycja wzajemnie się przenikały, tworząc nierozerwalną całość.
Nasze podziękowania
Serdecznie dziękujemy wszystkim, którzy wzięli udział w tegorocznej Nocy Muzeów 2025 w Lubaczowie. Wydarzenie to stało się nie tylko wyjątkową okazją do odkrywania bogatej przeszłości naszego regionu, lecz także inspiracją do refleksji nad przyszłością dziedzictwa kulturowego.
Dzięki zaangażowaniu muzealników, rekonstruktorów, duchownych oraz przewodników stworzono wyjątkową okazję do refleksji nad przeszłością w kontekście współczesności. Starannie przygotowany program oraz różnorodne atrakcje przyciągnęły blisko 600 odwiedzających i po raz kolejny udowodniły, że historia – choć zakorzeniona w przeszłości – może być żywa, poruszająca i bliska każdemu z nas.
Dziękujemy za obecność, wspólne przeżycia i tworzenie z nami tego wyjątkowego wieczoru.
Maciej Meder
