Muzeum Kresów w Lubaczowie

Pamięć zbiorowa najazdów tatarskich – wykład dr. Andrzeja Gliwy

Zwycięska wyprawa hetmana Jana Sobieskiego na czambuły tatarskie, która miała miejsce w październiku 1672 r., w czasie wojny polsko-tureckiej, należy do najważniejszych wydarzeń w nowożytnych dziejach ziemi lubaczowskiej. Szlak wyprawy przebiegał przez Narol, Cieszanów, Lubaczów, Brusno, Horyniec i Radruż i trwał od wieczora z 6 na 7 października przez cały następny dzień. W czasie nieustanie toczonych walk oddziały polskie rozbiły duży czambuł tatarski w bitwie pod Niemirowem, po ukraińskiej stronie współczesnej granicy międzypaństwowej. W ciągu kolejnego tygodnia hetman Sobieski pokonał kolejne zagony tatarskie uwalniając tysiące brańców, wziętych do niewoli z terenów górnego i dolnego Sanu. Był to duży sukces, który złagodził upokarzający Rzeczpospolitą pokój w Buczaczu oznaczający utratę Podola z twierdzą w Kamieńcu Podolskim.

Łupieżcza wyprawa sprzymierzonych z Turkami oddziałów tatarskich spowodowała znaczne zniszczenia materialne, czego wyrazem były setki spalonych wsi i małych miasteczek, śmierć i zagarnięcie w niewolę tysięcy mieszkańców. Podobnie jak poprzednie najazdy ordyńców, szczególnie z 1 połowy XVII w., tragiczne skutki działań Tatarów silnie odcisnęły się w świadomości społecznej, czego wyrazem są zachowane do dziś stosunkowo liczne upamiętniania.

Tym zagadnieniom poświęcony był wykład dr Andrzeja Gliwy z Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Rzeszowie, który miał miejsce w piątek, 14 października, w gmachu głównym Muzeum Kresów w Lubaczowie. Dr Gliwa jest uznanym w kraju historykiem wojskowości specjalizującym się w tematyce najazdów tatarskich, spowodowanych przez nie stratach materialnych i długotrwałej obecności w świadomości społecznej tych tragicznych wydarzeń. Tym zagadnieniom poświęcone było wystąpienie, zatytułowane: Pamięć zbiorowa najazdów tatarskich na obszarze powiatów: lubaczowskiego, jarosławskiego, przeworskiego i przemyskiego.

Na podstawie wieloletnich badań źródłowych i terenowych Autor przedstawił skalę zniszczeń tatarskich najazdów na obszarze centralnej i wschodniej części obecnego województwa podkarpackiego. Doskonale ilustrowały je opracowane mapy i animacje, ukazujące rozmiary dokonanych szkód w zakresie gospodarstw chłopskich, czy chociażby spalonych młynów i karczem. Mapy zniszczeń wyznaczały jednocześnie zasięg działań poszczególnych czambułów w tatarskich oraz ich sposób przemieszczania się w oparciu o zakładane obozy, tzw. kosze.

Tatarzy, nastawieni na zdobywanie łupów i niszczenie osad, unikali uwikłania w dłuższą walkę. Stąd też mieszkańcom niektórych osad, którzy zdecydowali się na obronę przed najeźdźcą w oparciu m. in. ufortyfikowane świątynie, udało się niejednokrotnie uratować życie i mienie. Taka sytuacja miała miejsce w Nowosielcach pod Przeworskiem podczas najazdu tatarskiego w 1624 r.

Wydarzenia, zarówno te tragiczne, oznaczające śmierć i zniszczenia, jak również te, które skończyły się sukcesem w walce i obronie przez Tatarami, są pomimo upływu setek lat stale obecne w świadomości współczesnych mieszkańców. W różnych regionach obecnego województwa podkarpackiego sytuacja w tym zakresie była odmienna, ale pamięć zbiorowa o tatarskich najazdach jest żywa. Opiera się też o fundowane w różnych okresach pomniki, kapliczki i krzyże. Te ostatnie w okolicach Lubaczowa nazywane były “turkami”, co, jak się przypuszcza, miało swe odbicie w funkcjonującym w okresie staropolskim określeniu najazdów tatarskich jako “turecczyzny”.

Symbolem ostatniej napaści ordyńców na ziemię lubaczowską jesienią 1672 r. jest historia o Marii Dubniewiczowej, tatarskiej branki z Radruża. Dr Gliwa, ukazując to zagadnienie, przedstawił koleje losu Marii, szczegółowo przyglądając się okoliczności jej powrotu do Radruża. Według przypuszczeń Autora branka była w grupie 2800 osób, które w 1699 r. zostały zwrócone przez Tatarów stronie polskiej na podstawie ustaleń traktatu pokojowego w Karłowicach, kończącego długi okres wojen Rzeczypospolitej z Imparium Osmańskim.

Prelegent i uczestnicy spotkania byli zgodni, że problematyka najazdów tatarskich i ich długotrwałych konsekwencji sięgających współczesności wymaga kontynuacji badań i ich popularyzacji m.in. na ziemi lubaczowskiej.

Dr Andrzej Gliwa, “Pamięć zbiorowa najazdów tatarskich”, 14.10.2022 r. – nagranie wideo >>>

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content