Muzeum Kresów w Lubaczowie

Pesach – „żydowska Wielkanoc”

W bieżącym 2023 r. Pesach rozpoczął się wieczorem 5 kwietnia i potrwa do zmierzchu 13 kwietnia. Warto z tej okazji przypomnieć tradycje żydowskie związane z tym świętem. Pesach to najważniejsze i najstarsze święto żydowskie obchodzone w cyklu rocznym, upamiętniające wybawienie Izraelitów z egipskiej niewoli, ich przejście przez Morze Czerwone i opuszczenie Egiptu.

Pesach, z języka hebrajskiego oznacza „przejście”, „przejść nad”, „pominięty”, „oszczędzony”. To święto zwane także Pejsech, Pesach, Świętem Wiosny, Wolności, Przaśników lub Mac. W literaturze chrześcijańskiej Paschą lub Paschą Żydowską, a w Polsce, lokalnie, „żydowską Wielkanocą”.

Pesach jest świętem ruchomym, obchodzonym po pierwszej, wiosennej pełni księżyca, tzn. na przełomie marca i kwietnia lub w kwietniu (podobnie jak chrześcijańska Wielkanoc i poprzedzający ją Wielki Tydzień). Obchody świąteczne trwają siedem, osiem dni i rozpoczynają się wieczorem 14 dnia miesiąca nisan kalendarza Mojżeszowego.

Wstępem do uroczystości jest wieczorna modlitwa w synagodze. Główne ceremonie i rytuały święta Pesach odbywają się jednak nie w synagogach, ale w domach, w gronie rodziny i bliskich przyjaciół. Na święto Pesach domy muszą więc być jak najstaranniej przygotowane, a przede wszystkim dokładnie wysprzątane. Nie może się w nich znaleźć nawet najmniejszy okruch zakwaszonego i solonego pieczywa, zwanego chamec. W Pesach nie wolno jeść ani nawet przechowywać w domu takiego pieczywa.
Natomiast obowiązkowe jest spożywanie macy, czyli pieczywa przaśnego, od którego święto wzięło swą nazwę. „Nie będziesz jadł chamec” – mówi Tora.

Przed wyjściem Żydów z Egiptu sam Bóg nakazał im jeść przaśny chleb:

Siedem dni przaśniki jeść będziecie: pierwszego dnia nie będzie kwasu w domach waszych, ktokolwiek jadł, by kwaszone, zginie dusza ona z Izraela, od pierwszego dnia aż do siódmego. Dzień pierwszy będzie święty i uroczysty i dzień siódmy tymże święconem uczczony: żadnej roboty nie będziecie w nie czynić, wyjąwszy to co należy ku jedzeniu. I będziecie zachowywać przaśniki (Ks.Wj 12, 15-16).

Do nakazów tych stosują się Żydzi od wszech czasów.

Pesach w domach żydowskich po dziś dzień rozpoczyna seder, uroczysta kolacja. zastawiona na stole nakrytym białym obrusem, ze świecami płonącymi w srebrnych lichtarzach, podawana na najlepszych talerzach z tzw. pesachowego kompletu, podzielonych na pięć części, z których każda przeznaczona jest na inną potrawę, z kielichami i sztućcami, których używa się tylko w to święto.

“Czym różni się ta noc od wszystkich innych nocy?” – powinno zapytać najmłodsze w rodzinie dziecko, a wtedy starsi wyjaśniają znaczenie święta i znajdujących się na stole potraw. Pomaga w tym Hagada na Pesach – pięknie ilustrowana książka, opowiadająca o wyjściu Izraelitów z Egiptu i wyjaśniająca wszystko, co wiąże się z sederem.

W menu tego wieczoru królują maca i potrawy z niej przyrządzone. Jada się także pieczone mięso, jagnięce, wołowe i drób, jaja, potrawy z sera i warzyw, doprawione lub uzupełnione gorzkimi ziołami zwanymi maror. Zalicza się do nich chrzan, cykorię, trybulę, endywię i sałatę, ponieważ najpierw ma słodki smak, ale szybko gorzknieje. Na stołach pojawia się także kugiel – tradycyjna potrawa kuchni żydowskiej, przyrządzana w postaci zapiekanki w wersji pikantnej lub słodkiej: np. kugiel z macy i wędzonego mielonego mięsa wołowego, serwowany z winem. Jest też deser zwany cymesem – przygotowany z rozmaitych owoców suszonych, ugotowanych z cukrem i cynamonem.
Podczas uczty sederowej biesiadnicy wychylają po cztery kielichy wina. Symbolizują one cztery obietnice Boga dane Żydom: wyprowadzę, wyratuję, wybawię, wezmę (wezmę was do Siebie jako naród, będę dla was Bogiem).

Jest jeszcze i piąty kielich napełniony słodkim winem czerwonym, symbolizujący krew ofiarnego baranka, którą w czasach biblijnych naznaczono odrzwia żydowskich domów i w ten sposób ocalono od śmierci wszystkich pierworodnych, podczas najstraszniejszej, dziesiątej plagi egipskiej. Spełnienie tego ostatniego kielicha kończy wieczór sederowy. Kończy je również wypowiadana z powagą sentencja: „Na przyszły rok w Jerozolimie”.

Barbara Kubrak

Wilchelm Wachtel, “Wieczór sederowy”, litografia, Polska, ok. 1936 r., zbiory Muzeum Kresów w Lubaczowie.

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content