Muzeum Kresów w Lubaczowie

Po trzecich Tatarach

W minionym stuleciu częstą praktyką było (i niekiedy jeszcze jest) określanie czasu wedle dat wybuchu lub zakończenia obydwu wojen światowych. Analogicznie w XVII wieku takimi cezurami były okresy dotkliwych najazdów tatarskich, które szczególnie dały się we znaki w 1624 r. („po pierwszych Tatarach”), 1648 r. („po drugich Tatarach”) i w 1672 r., gdy miał miejsce trzeci i już ostatni duży najazd tatarski, który spustoszył południowo-wschodnie ziemie obecnej Polski.

Fakty te przypomniał ostatnio dr Andrzej Gliwa z Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Rzeszowie, redaktor naukowy bardzo interesującej książki, zatytułowanej „W obliczu zagrożenia. Wojna Rzeczypospolitej z Osmanami i najazd ord tatarskich na Ruś Czerwoną w 1672 r.” (Przemyśl 2024). Publikacja starannie wydana przez Archiwum Państwowe w Przemyślu jest plonem konferencji naukowej, która odbyła się w 2022 r., w 350. rocznicę opisywanych wydarzeń. Promocja publikacji miała miejsce 14 marca br. w gościnnych progach przemyskiego archiwum.

Książka zawiera artykuły zarówno znakomitych znawców dziejów wojskowości XVII w., jak i badaczy zajmujących się problematyką pamięci zbiorowej mieszkańców zachodniej części dawnego województwa ruskiego, które szczególnie ucierpiało z rąk Ordyńców. Spalenie setek wsi i dziesiątek miast oraz wzięcie w niewolę, czyli w tzw. jasyr, tysięcy mieszkańców, miało katastrofalne skutki społeczne i ekonomiczne. Szczegółowo zaprezentował je dr Andrzej Gliwa, który wydarzenia 1672 r. ujął w szerszym kontekście zniszczeń wojennych w zachodniej części województwa ruskiego w całym XVII w. Jeszcze we wstępie do publikacji zaznaczył z całą świadomością wagi tego faktu, że tatarskie najazdy na południowo-wschodnie województwa I Rzeczypospolitej, spowodowały od schyłku XV do końca XVII w. ubytek ponad 1,2 mln ludzi, co jest liczbą niemal niewyobrażalną i nie mającą precedensu w dziejach Europy.

Wspomnienia tragicznych wydarzeń były na tyle silne, że przetrwały przez kolejne stulecia aż do naszych czasów, stając się elementem lokalnej tradycji całego Podkarpacia. Znakomicie widać to na przykładzie obszernego tekstu Katarzyny Ignas, w którym autorka szczegółowo zaprezentowała „Relikty reliktów” pamięci zbiorowej o najazdach tatarskich zachowanych po upływie wielu stuleci w regionie przeworskim. To znakomity wzór dla podobnych opracowań dla innych powiatów województwa podkarpackiego. Region lubaczowski posiada jak na razie popularny zarys tej problematyki funkcjonujący w postaci prowadzonej od kilkunastu lat przez Gminę Lubaczów strony internetowej „Na szlakach dziedzictwa Jana III Sobieskiego. Gmina Lubaczów i Gmina Niemirów. Pogranicze polsko-ukraińskie”.

Kontekst lubaczowski w interesującej nas publikacji jest szczególnie widoczny dzięki dwóm artykułom, z których jeden jest autorstwa Tomasza Roga, a drugi powstał jako wspólne opracowanie Łukasza Wrony, Piotra Zubowskiego i Mateusza Żurka.

Pierwszy ze wspomnianych autorów szczegółowo opisał „Zabytki związane z Janem III Sobieskim w historii i tradycji społeczności Cieszanowa”. To właśnie pod tym miasteczkiem 7 października 1672 r. miało miejsce zwycięskie starcie oddziałów hetmana Jana Sobieskiego z Tatarami. Wpisało się ono w szlak słynnej wyprawy na czambuły tatarskie, który tego historycznego dnia przebiegał przez obecne tereny powiatu lubaczowskiego. Po kilku drobnych potyczkach na polach między Radrużem a Niemirowem został rozbity jeden z głównych czambułów tatarskich. Wydarzenia te weszły do historii i dziedzictwa kulturowego okolic Lubaczowa. Zostały upamiętnione w postaci licznych krzyży i kapliczek, pomników; przetrwały w lokalnej legendzie.

Temat zwycięskiej wyprawy Jana Sobieskiego, słynnego wodza i przyszłego króla Polski, stał się kanwą artykułu napisanego przez trzech wspomnianych wcześniej autorów, związanych ze stowarzyszeniem Pospolite Ruszenie w Krakowie i Muzeum Kresów w Lubaczowie. „Na pomoc! Sobieski zwycięża Tatarów – gra i działania edukacyjne przygotowane przez Muzeum Kresów w Lubaczowie w 350. rocznicę «wyprawy na czambuły»”, to obszerne omówienie nowoczesnych narzędzi edukacyjnych, jak terenowe i wielkoformatowe gry planszowe i larpy, za pomocą których w nieszablonowy sposób promowano wśród dzieci, młodzieży i dorosłych wiedzę o tym jednym z najważniejszych wydarzeń historycznych na terenie powiatu lubaczowskiego.

Książka jest do nabycia w gmachu głównym muzeum i w Zespole Cerkiewnym w Radrużu. Jej elektroniczna wersja została udostępniona na stronie Archiwum Państwowego w Przemyślu. Serdecznie zachęcamy do zapoznania się z tym wartościowym wydawnictwem.

Janusz Mazur

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content