Muzeum Kresów w Lubaczowie

O Polakach ratujących Żydów w czasie II wojny światowej w przestrzeni lubaczowskiego Rynku

W piątek, 12 maja 2023 r., na Rynku w Lubaczowie odbył się wernisaż wystawy plenerowej pt. „Polacy ratujący Żydów w czasie II wojny światowej”. Ekspozycja została przygotowana przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie, a z inicjatywy Muzeum prezentowana jest w Lubaczowie. Wernisaż wpisuje się w obchody roku Rodziny Ulmów z Markowej.

Wystawa składa się z 28 plansz z archiwalnymi fotografiami i dokumentami ukazującymi wybrane przykłady, rodzaje i okoliczności pomocy niesionej przez Polaków ludności żydowskiej. Przedstawiona została pomoc indywidualna zarówno na terenie kraju, jak i poza jego granicami oraz pomoc zorganizowana (działalność “Żegoty”). Ekspozycja dokumentuje szeroki wachlarz działań Polaków, którzy z narażeniem własnego życia ratowali Żydów podczas Zagłady.

Autorzy wystawy nie pomijają również zgoła innych postaw części polskiego społeczeństwa – donosicielstwa oraz utrudniania niesienia pomocy.

W tematykę wystawy wprowadził gości dr Wojciech Hanus z IPN w Rzeszowie, który przywołał sylwetki odważnych Polaków, np. historię jednego z najbardziej znanych piosenkarzy tamtych czasów Mieczysława Fogga, żołnierza AK, który w czasie wojny w swoim mieszkaniu ukrywał 3 osobową rodzinę Singerów, a czasowego schronienia udzielał także dwóm innym żydowskim znajomym.

Polacy pomagali Żydom na wiele sposobów. Tadeusz Pankiewicz, polski farmaceuta, w czasie niemieckiej okupacji prowadził aptekę na terenie krakowskiego getta. Wykorzystywał ją, aby pomagać Żydom. Pośredniczył w przemycaniu lekarstw i pieniędzy dla mieszkańców getta. Pomagał mu personel apteki. 10 lutego 1983 r. Tadeusz Pankiewicz został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

W pomoc ludności żydowskiej zaangażowała się także część duchowieństwa zakonnego i świeckiego różnych obrządków chrześcijańskich. Ukrywano Żydów na plebaniach, w klasztorach, wydawano im metryki chrztu i dożywiano. Przykładem takiej postawy jest ks. prałat Marcelii Godlewski, proboszcz kościoła Wszystkich Świętych w Warszawie. W czasie niemieckiej okupacji Parafia Wszystkich Świętych znalazła się na terenie getta. Ks. Godlewski brał udział w przemycaniu do niego żywności i lekarstw, starał się o fałszywe dokumenty dla Żydów i pomagał im się ukrywać.

Z „Żegotą”, konspiracyjną organizacją związaną z polskim rządem na uchodźstwie, niosącą pomoc Żydom współpracowała m.in. Irena Sendler. Wraz ze swoimi współpracownikami ocaliła kilkaset dzieci z getta warszawskiego. Ich dokładna liczba pozostaje nieznana. 19 X 1965 r. została uhonorowana tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Poza obszarem okupowanej Polski także starano się nieść pomoc skazanym na zagładę Żydom. W Bernie działała grupa polskich dyplomatów (Konstanty Rokicki, Aleksander Ładoś, Stefan Ryniewicz, Juliusz Kühl), którzy wspólnie z żydowskimi działaczami stworzyli ośrodek nielegalnej produkcji paszportów południowoamerykańskich. Na Węgrzech w akcję ratowania ludności żydowskiej zaangażowany był Henryk Sławik, działacz społeczny i polityczny, kierował Komitetem Obywatelskim do Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami na Węgrzech. Został zamordowany przez Niemców w obozie koncentracyjnym Mauthausen Gusen.

Kurierzy Podziemnego Państwa Polskiego przekazywali aliantom informacje o eksterminacji Żydów dokonywanej przez Niemców na obszarze okupowanej Polski i apelowali o podjęcie działań mających na celu powstrzymanie Holocaustu.

Wystawa przypomina także, że za ratowanie Żydów wiele osób zapłaciło najwyższą cenę – rodzina Józefa i Wiktorii Ulmów była jedną z wielu.

Bronisława i Adam Kowalscy ukrywali dwoje Żydów. Rodzina Kowalskich wraz z pięciorgiem dzieci, a także osoby z rodzin Obuchiewiczów, Skoczylasów i Kosiorów zostali zamordowani 6 XII 1942 r. w pacyfikacji przeprowadzonej w Ciepielowie Starym i Rekówce. Łącznie zastrzelono lub spalono żywcem 34 osoby.

Niestety nie brakowało też postaw negatywnych. Na wystawie prezentowane są zachowane w archiwach listy i donosy Polaków – na Polaków ratujących Żydów.

Podczas wernisażu głos zabrali także zaproszeni goście: Teresa Pamuła Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej oraz Barbara Broź, wicestarosta lubaczowski.

Spotkanie uświetnił recitalem akordeonowo-gitarowym muzyki żydowskiej (i nie tylko) Marek Majcher i Adam Antonik z Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im. K. Komedy w Lubaczowie.

Następnie w siedzibie głównej muzeum dr Wojciech Hanus wygłosił wykład pt. „Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej we wschodniej części byłego województwa lwowskiego na wybranych przykładach”. Jak zauważył autor: Pomocy Polaków dla ludności żydowskiej nie sposób przedstawić bez kontekstu. Tym kontekstem jest zarówno podział administracyjny tego terenu, struktura narodowościowa, struktura zagłady, jak też sama pomoc Polaków dla ludności żydowskiej.

W części dyskusji Pani Maria Krywcun z Lubaczowa opowiedziała historię dziadków, którzy w swoim gospodarstwie w Wólce Krowickiej ukrywali znajomych Żydów.

Polacy ratujący Żydów – to nie tylko prawie 7 tys. znanych z imienia i nazwiska bohaterów, upamiętnionych przez izraelski Instytut Yad Vashem. To również tysiące rodaków, którzy pozostali anonimowi bądź nie otrzymali tego odznaczenia.

ZAPRASZAMY DO ODWIEDZIN

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

ul. Jana III Sobieskiego 4
37-600 Lubaczów

Radruż 13
37-620 Horyniec-Zdrój

Nowe Brusno 103
37-620 Horyniec-Zdrój

Skip to content