Skrzynia, paska i święconka, czyli z obrzędowości wielkanocnej pogranicza

W okresie Świąt Wielkanocnych Muzeum Historyczne we Lwowie zamieściło na swej stronie internetowej niezwykle interesującą fotografię związaną pośrednio z regionem lubaczowskim. Tym specyficznym łącznikiem jest widoczna na zdjęciu skrzynia wianna (posagowa) z jaworowskiego ośrodka stolarskiego, którego zasięg obejmował też okolice Lubaczowa. Około dwudziestu kilku skrzyń z charakterystyczną dekoracją malarską znajduje się w zbiorach Muzeum Kresów w Lubaczowie.

Skrzynia widoczna fotografii ukazana jest w wyjątkowym momencie. Jest nim obrzęd dzielenia się poświęconym jajkiem podczas śniadania wielkanocnego. Skrzynia podczas tej czynności pełni funkcję obrzędową, bowiem na jej wieku oprócz koszyczka ze święconką leży także olbrzymia paska – czyli świąteczny, słodki chleb drożdżowy, odpowiednik babek. Takie paski spotykane były także na wsiach lubaczowskich, a ze względu na swe rozmiary nosiło się je do święcenia na plecach zawinięte w płachtach. Często zdarzało się, że takie ogromne koliste bochny wysuwały się noszącym je gospodyniom i turlały się po drodze ku radości innych osób zdążających do cerkwi lub kościoła (paski popularne były zarówno w domach polskich, jak i ukraińskich, czy mieszanych pod względem narodowości).

Ukazana na fotografii scena spożywania śniadania wielkanocnego na skrzyni wiannej niewątpliwie nobilituje ten szacowny mebel, znany przede wszystkim z obrzędowości weselnej. Podnosi jego znaczenie, jako symbolu dostatku i pomyślności dla domu i całej rodziny.

Fotografia wykonana została wedle opisu zamieszonego w jej dolnej części dokładnie 12 kwietnia 1936 r. we wsi Sołuki (powiat jaworowski), która była niegdyś przysiółkiem wsi Karaczynów leżącej obecnie na terenie powiatu z siedzibą w Gródku Jagiellońskim. Zdjęcie wykonał na podstawie informacji Luby Kowal z lwowskiego Muzeum Historycznego znany ukraiński etnograf Jarosław Bereza (1912-1979). Pierwotnie fotografia należała do zbiorów Muzeum Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki we Lwowie.

Na koniec jeszcze jeden ciekawy szczegół. Jaworowskie skrzynie winne były odsadzone na czterech kółkach, co umożliwiało ich łatwe przesuwanie. Kółka z czasem ulegały jednak zniszczeniu. Taką sytuację widzimy na archiwalnej fotografii z Sołuków. Jeden z narożników skrzyni po lewej stronie pozbawiony jest kółka i został podparty deseczkami. Taka życiowa sytuacja, nadającą zdjęciu walor normalności, przy pewnym jednak upozowaniu sytuacji.

Janusz Mazur

• 

Fotografia ze zbiorów Muzeum Historycznego we Lwowie